परिचयः - सुभाषितम् #16

« Previous Home Next »

लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः ।
कदाचिदपि पर्यटन् शशविषाणमासादयेत्
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत् ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
लभेत	लभ् + कर्तरि विधिलिङ् / प्र.पु / ए.व	may get
सिकतासु	सिकता / स्त्री / स.वि / ब.व	from among the sand सिकता is always in plural
तैलम्	तैल / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- तिल + अण् = तैल / नपुं	oil
अपि	अव्ययम्	also
यत्नतः	यत्न / पुं / पं.वि / ए.व पदविवरणम् :- यत् + नङ् = यत्न / पुं	with effort
पीडयन्	पीडयत् / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- पीड् + शतृँ = पीडयत् / पुं & नपुं	while squeezing
पिबेत्	पा + कर्तरि विधिलिङ् / प्र.पु / ए.व	may drink
च	अव्ययम्	and
मृगतृष्णिकासु	मृगतृष्णिका / स्त्री / स.वि / ब.व समासविवरणम् :- [बहुव्रीहिसमासः] मृगाणां तृष्णा यस्या सा मृगतृष्णा । सा एव मृगतृष्णिका ।	among the mirages मृगतृष्णिका = a mirage; a phenomenon noticeable in the sandy tracts of tropical regions
सलिलम्	सलिल / नपुं / द्वि.वि / ए.व	water
पिपासा	पिपासा / स्त्री / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- पा + सन् + अ = पिपास / पुं पिपास + टाप् = पिपासा / स्त्री	thirsty person (one who is oppressed by thirst)
अर्दितः	अर्दित / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- अर्द् + क्त = अर्दित / पुं & नपुं	begged
कदाचित्	कदा + चित / अव्ययम्	sometime
अपि	अव्ययम्	also
पर्यटन्	पर्यटत् / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- परि + अट् + शतृँ = पर्यटत् / पुं & नपुं	while traveling
शशविषाणम्	शशविषाण / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- शश / पुं विषाण / पुं समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] शशस्य विषाणः = शशविषाण / पुं & नपुं Below expressions are used to signify things that do not exist: वन्ध्यासुत = [वन्ध्यायाः सुतः] child of a barren woman. वन्ध्यागौः = barren cow खपुष्प = ख [sky]; flower in the sky गगनकुसुम = गगन [sky]; flower in the sky मृगतृष्णाजल = water in the mirage शशशृङ्ग / शशविषाण = horn of a hare	horn of the hare
आसादयेत्	आङ् + सद् + कर्तरि विधिलिङ् / प्र.पु / ए.व	may get
न	अव्ययम्	not
तु	अव्ययम्	but, on the other hand
प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तम्	प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्त / नपुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- प्रति + नि + विश् + क्त = प्रतिनिविष्ट / पुं & नपुं चित् [चितीँ सञ्ज्ञाने] + क्त = चित्त / पुं & नपुं समासविवरणम् :- [कर्मधारयसमासः] मूर्खः च असौ जनः च = मूर्खजन / पुं [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] मूर्खजनस्य चित्त = मूर्खजनचित्त / पुं & नपुं [कर्मधारयसमासः] प्रतिनिविष्टं च तत् मूर्खजनचित्तं च = प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्त / पुं & नपुं	perverse, obstinate mind of a fool विष्ट = entered, penetrated, pervaded निविष्ट = fixed on, situated प्रतिनिविष्ट = perverse, obstinate in holding contrary opinions मूर्खजनचित्त = mind of a fool
आराधयेत्	आङ् + राध् + कर्तरि विधिलिङ् / प्र.पु / ए.व	would achieve

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
यत्नतः पीडयन् सिकतासु अपि तैलम् लभेत ।	One may even get oil from sand, by strenuous pressure.
अर्दितः पिपासा मृगतृष्णिकासु सलिलं पिबेत् च ।	One may even drink water from a mirage, when oppressed by thirst.
कदाचित् पर्यटन् शशविषाणम् अपि आसादयेत् ।	One may even chance upon the horn of a hare, during his travel.
तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तं न आराधयेत् ।	But, one can never win over the mind of an obstinate fool.

« Previous Home Next »