परिचयः - सुभाषितम् #10

« Previous Home Next »

आरभन्तेऽल्पमेवाज्ञाः कामं व्यग्रा भवन्ति च ।
महारम्भाः कृतधियः तिष्ठन्ति च निराकुलाः ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
आरभन्ते	आङ् + रभ् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व धातुविवरणम् :- रभ् [रभँ राभस्ये ; भ्वादिः ; आत्मनेपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to be happy, to be glad) सन्धिविवरणम् :- आरभन्ते + अल्पम् = आरभन्त् + ए + (अ ⇒ ऽ) + ल्पम् [पूर्वरूपसन्धिः ६.१.१०९] = आरभन्तेऽल्पम्	start
अल्पम्	अल्प / पुं / द्वि.वि / ए.व	small
एव	अव्ययम् सन्धिविवरणम् :- एव + अज्ञाः = एव् + (अ + अ ⇒ आ) + ज्ञाः [सवर्णदीर्घसन्धिः ६.१.१०१] = एवाज्ञाः	only
अज्ञाः	अज्ञ / पुं / प्र.वि / ब.व धातुविवरणम् :- ज्ञा [ज्ञा अवबोधने ; क्र्यादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to know, to realize, to understand) पदविवरणम् :- ज्ञा + कर्तरि क = ज्ञ / पुं (= one who knows) समासविवरणम् :- [नञ्तत्पुरुषसमासः] न ज्ञ = अज्ञ / पुं (= one who does not know)	ignorant people
कामम्	काम / पुं / द्वि.वि / ए.व धातुविवरणम् :- कम् [कमुँ कान्तौ ; भ्वादिः ; आत्मनेपदी ; सकर्मकः ; सेट्] (to love, to desire, to long for) पदविवरणम् :- कम् + घञ् = काम / पुं (= wish, desire) सन्धिविवरणम् :- कामम् + व्यग्राः = काम + (म् ⇒ ं) + व्यग्राः [अनुस्वारसन्धिः ८.३.२३] = कामं व्यग्राः	the object of desire, the goal
व्यग्राः	व्यग्र / पुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- अग्र / पुं (= chief, principal) वि + अग्र = व्यग्र / पुं (= bewildered, perplexed, distracted) सन्धिविवरणम् :- वि + अग्र = व् + (इ ⇒ य् + अ) + ग्र [यण्सन्धिः ६.१.७७] = व्यग्र व्यग्राः + भवन्ति = व्यग्र् + आ + (: ⇒ x) + भवन्ति [विसर्गलोपसन्धिः] = व्यग्रा भवन्ति	bewildered, perplexed, distracted
भवन्ति	भू + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व धातुविवरणम् :- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to exist, to become, to be, to happen)	become
च	अव्ययम्	and
महारम्भाः	महारम्भ / पुं / प्र.वि / ब.व धातुविवरणम् :- रभ् [रभँ राभस्ये ; भ्वादिः ; आत्मनेपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to be happy, to be glad) पदविवरणम् :- महत् / पुं (= great, incomprehensible) आङ् + रभ् + घञ् = आरम्भ / पुं (= a beginning, a start) समासविवरणम् :- [बहुव्रीहिसमासः] महान् आरम्भः यस्य, सः महारम्भः (= one who starts big)	one who starts big बहुव्रीहिसमासे कर्मधारयसमासे च लिङ्गत्रये अपि महत्-शब्दस्य आत्वम् भवति । महत् भारतम् = महाभारतम् महत् काव्यम् = महाकाव्यम् महान् कविः = महाकविः महान्तः जनाः = महाजनाः महती देवी = महादेवी महती सेवा = महासेवा More info
कृतधियः	कृतधी / स्त्री / प्र.वि / ब.व धातुविवरणम् :- कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to do, to act, to make) ध्यै [ध्यै चिन्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to think, to meditate, to recollect, to concentrate upon) पदविवरणम् :- कृ + क्त = कृत / पुं & नपुं (= done) ध्यै + भावे क्विप् संप्रसारणञ्च = धी / स्त्री (= understanding, intellect) समासविवरणम् :- [बहुव्रीहिसमासः] कृता धीः यासां ताः कृतधियः (= one who has understanding [the wise]) कृतधी / स्त्री ए.व द्वि.व ब.व प्र.वि कृतधीः कृतधियौ कृतधियः सं.प्र.वि कृतधीः कृतधियौ कृतधियः द्वि.वि कृतधियम् कृतधियौ कृतधियः तृ.वि कृतधिया कृतधीभ्याम् कृतधीभिः च.वि कृतधियै / कृतधिये कृतधीभ्याम् कृतधीभ्यः प.वि कृतधियाः / कृतधियः कृतधीभ्याम् कृतधीभ्यः ष.वि कृतधियाः / कृतधियः कृतधियोः कृतधीनाम् / कृतधियाम् स.वि कृतधियाम् / कृतधियि कृतधियोः कृतधीषु	the wise
तिष्ठन्ति	स्था + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व धातुविवरणम् :- स्था [ष्ठा गतिनिवृत्तौ ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्] (to stay, to stand)	stand
च	अव्ययम्	and
निराकुलाः	निराकुल / पुं / प्र.वि / ब.व धातुविवरणम् :- कुल् [कुलँ संस्त्याने बन्धुषु च ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to collect, to gather, to treat equally, to treat like family) पदविवरणम् :- निर् + आङ् + कुल् + क = निराकुल / पुं (= not confounded, confused, agitated, disordered)	calm, steady, unperplexed, unconfused

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
(यद्यपि) अज्ञाः अल्पम् एव आरभन्ते, कामं व्यग्रा भवन्ति च ।	(Even though) the ignorant start in a small way, they get distracted from the goal (the object of desire).
(परन्तु) कृतधियः महारम्भाः (कुर्वन्ति), (तथापि) निराकुलाः तिष्ठन्ति च ।	(But), the wise men, who start big, (even then) stand steady, unconfused.

« Previous Home Next »