शिक्षा - सुभाषितम् #16

« Previous Home Next »

फलमलमशनाय स्वादु पानाय तोयं
क्षितिरपि शयनार्थं वाससे वल्कलं च ।
नवधनमधुपानभ्रान्तसर्वेन्द्रियाणाम्
अविनयमनुमन्तुं नोत्सहे दुर्जनानाम् ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
फलम्	फल / नपुं / प्र.वि / ए.व	fruit
अलम्	अव्ययम्	enough
अशनाय	अशन / नपुं / च.वि / ए.व पदविवरणम् :- अश् + ल्युट् = अशन / नपुं	for food
स्वादु	स्वादु / नपुं / प्र.वि / ए.व	sweet
पानाय	पान / नपुं / च.वि / ए.व पदविवरणम् :- पा + ल्युट् = पान / नपुं	for drink
तोयम्	तोय / नपुं / प्र.वि / ए.व	water
क्षितिः	क्षिति / स्त्री / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- क्षि + निवासे आधारे क्तिन् = क्षिति / स्त्री	earth
अपि	अव्ययम्	also
शयनार्थम्	शयन + अर्थम् = शयनार्थम् / अव्ययम् पदविवरणम् :- शी + ल्युट् = शयन / नपुं	for sleep
वाससे	वासस् / नपुं ? / च.वि / ए.व पदविवरणम् :- वस् + आछादने असि णिञ्च = वासस् / नपुं ?	for clothing
वल्कलम्	वल्कल / नपुं / प्र.वि / ए.व	bark of the tree
च	अव्ययम्	and
नवधनमधुपानभ्रान्तसर्वेन्द्रियाणाम्	नवधनमधुपानभ्रान्तसर्वेन्द्रिय / नपुं / ष.वि / ब.व समासविवरणम् :- नव + धन = नवधन / नपुं नवधन + मधु = नवधनमधु / पुं नवधनमधु + पान = नवधनमधुपान / नपुं नवधनमधुपान + भ्रान्त = नवधनमधुपानभ्रान्त / पुं नवधनमधुपानभ्रान्त + सर्व = नवधनमधुपानभ्रान्तसर्व / पुं नवधनमधुपानभ्रान्तसर्व + इन्द्रिय = नवधनमधुपानभ्रान्तसर्वइन्द्रिय / नपुं	whose all senses have been maddened by the enjoyment of newly acquired wealth, which has proven a wine to them
अविनयम्	अविनयम् / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- आङ् + वि + नी + ल्युट् = अविनयम् / नपुं	the act of being rude
अनुमन्तुम्	अनुमन्तुम् / अव्ययम् पदविवरणम् :- अनु + मन् + तुमुँन् = अनुमन्तुम् / अव्ययम्	to permit / allow
न उत्सहे	न उत् + सहे / उ.पु / ए.व पदविवरणम् :- न / अव्ययम्	not enthusiastic
दुर्जनानाम्	दुर्जन / पुं / ष.वि / ब.व पदविवरणम् :- जन् + अच् = जन / पुं दुर् + जन् + अच् = दुर्जन / पुं	of wicked / bad people

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
अशनाय फलम् अलम् (अस्ति) ।	Fruit is enough for food.
पानाय स्वादु तोयम् अलम् (अस्ति) ।	Sweet water is enough for drink.
शयनार्थं क्षितिः अलम् (अस्ति) ।	Earth (bare ground) is enough for sleeping.
वाससे वल्कलं च अपि अलम् (अस्ति) ।	And also, tree bark is enough for clothing.
नवधनमधुपानभ्रान्तसर्वेन्द्रियाणां दुर्जनानाम्	The wicked, whose all senses have been maddened by the enjoyment of newly acquired wealth, which has proven a wine to them
(तेषाम्) अविनयम्	those people's rudeness
अनुमन्तुं न उत्सहे ।	I am not enthusiastic to permit / allow.

« Previous Home Next »