शिक्षा - सुभाषितम् #11

« Previous Home Next »

कदर्थितस्यापि हि धैर्यवृत्तेः
न शक्यते धैर्यगुणः प्रमार्ष्टुम् ।
अधोमुखस्यापि कृतस्य वह्नेः
नाधः शिखा यान्ति कदाचिदेव ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
कदर्थितस्य	कदर्थित / पुं / ष.वि / ए.व पदविवरणम् :- अर्थ + क्त = अर्थित / पुं & नपुं अर्थित + टाप् = अर्थिता / स्त्री अर्थितः - अर्थितौ - अर्थिताः अर्थिता - अर्थिते - अर्थिताः अर्थितम् - अर्थिते - अर्थितानि समासविवरणम् :- [ TBD ] कत् + अर्थित = कदर्थित	rendered useless
अपि	अव्ययम्	also
हि	अव्ययम्	certainly
धैर्यवृत्तेः	धैर्यवृत्त / पुं / ष.वि / ए.व पदविवरणम् :- धीर् + ष्यञ् = धैर्य / नपुं वृत् + क्तिन् = वृत्तिः / स्त्री समासविवरणम् :- [बहुव्रीहिसमासः] धैर्यः यस्य वृत्तिः सः धैर्यवृत्तः	of a person for whom courage is the way of life
न शक्यते	न शक् + लँट् / प्र.पु / ए.व	not possible
धैर्यगुणः	धैर्यगुण / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- धीर् + ष्यञ् = धैर्य / नपुं समासविवरणम् :- [विशेषण-पूर्वपद-कर्मधारयसमासः] धैर्यः गुणः = धैर्यः च सः गुणः च = धैर्यगुणः	courageous behaviour
प्रमार्ष्टुम्	प्रमार्ष्टुम् / अव्ययम् पदविवरणम् :- प्र + मृज् + तुमुँन् = प्रमार्ष्टुम् / अव्ययम्	to remove, to destroy
अधोमुखस्य	अधोमुख / पुं / ष.वि / ए.व समासविवरणम् :- [बहुव्रीहिसमासः] अधः यस्य मुखः सः अधोमुखः	of a person whose is looking downward
अपि	अव्ययम्	also
कृतस्य	कृत / पुं / ष.वि / ए.व पदविवरणम् :- कृ + क्त = कृत कृतः - कृतौ - कृताः कृता - कृते - कृताः कृतम् - कृते - कृतानि	of one who did
वह्नेः	वह्नि / पुं / ष.वि / ए.व	of the fire
न	अव्ययम्	not
अधः	अव्ययम्	down
शिखाः	शिखा / स्त्री / प्र.वि / ब.व	flames
यान्ति	या + लँट् / प्र.पु / ब.व	go
कदाचित्	अव्ययम्	sometime
एव	अव्ययम्	even

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
(यथा) अधोमुखस्य कृतस्य अपि वह्नेः शिखाः कदाचित् एव अधः न यान्ति, (तथा) कदर्थितस्य धैर्यवृत्तेः धैर्यगुणः अपि प्रमार्ष्टुं न हि शक्यते ।	(Just as), even if pointed downwards, the flames of the fire never ever points downward; (similarly), even if a person, for whom courage is the way of life, is rendered useless, the courageous behaviour can never be removed from him.

« Previous Home Next »