शिक्षा - सुभाषितम् #09

« Previous Home Next »

एते सत्पुरुषाः परार्थघटकाः स्वार्थान् परित्यज्य ये
सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्थाविरोधेन ये ।
तेऽमी मानुषराक्षसाः परहितं स्वार्थाय निघ्नन्ति ये
ये तु घ्नन्ति निरर्थकं परहितं ते के न जानीमहे ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	पदविवरणम्	प्रतिपदार्थम्
एते	एतद् / पुं / प्र.वि / ब.व	these people
सत्पुरुषाः	सत् + पुरुष / पुं / प्र.वि / ब.व	good people
परार्थघटकाः	?	people who endeavour for other's sake
स्वार्थान्	स्वार्थ / पुं / द्वि.वि / ब.व पदविवरणम् :- स्व + अर्थ / पुं	self-interest
परित्यज्य	परि + त्यज् + ल्यप् / अव्ययम्	having given up
ये	यद् / पुं / प्र.वि / ब.व	those people, who
सामान्याः	सामान्य / नपुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- समान + ष्यञ् = सामान्य / नपुं	common / universal
तु	पादपूर्णारणार्थकम्	on the other hand
परार्थम्	परार्थ / पुं / द्वि.वि / ए.व समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] परस्य अर्थ = परार्थ	for the sake of others
उद्यमभृतः	उद्यमभृत / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- उद् + यम् + घञ् = उद्यम / पुं भृ + क्त = भृत / पुं & नपुं भृत + टाप् = भृता / स्त्री समासविवरणम् :- [तृतीयातत्पुरुषसमासः] उद्यमेन भृत ? = उद्यमभृत	by undertaking strenuous / continuous effort
स्वार्थाविरोधेन	स्वार्थाविरोध / पुं / तृ.वि / ए.व पदविवरणम् :- स्व + अर्थ = स्वार्थ वि + रुध् + घञ् = विरोध / पुं समासविवरणम् :- [नञ्तत्पुरुषः] न विरोध = अविरोध	by not going against self-interest
ये	यद् / पुं / प्र.वि / ब.व	those people, who
ते	तद् / पुं / प्र.वि / ब.व	these people
अमी	अदस् / पुं / प्र.वि / ब.व अदस् / पुं ए.व द्वि.व ब.व प्र.वि असौ अमू अमी द्वि.वि अमुम् अमू अमून् तृ.वि अमुना अमूभ्याम् अमीभिः च.वि अमुष्मै अमूभ्याम् अमीभ्यः प.वि अमुष्मात् / अमुष्माद् अमूभ्याम् अमीभ्यः ष.वि अमुष्य अमुयोः अमीषाम् स.वि अमुष्मिन् अमुयोः अमीषु	that
मानुषराक्षसाः	मानुषराक्षस / पुं / प्र.वि / ब.व समासविवरणम् :- [कर्मधारयसमासः] मानुषः च सः राक्षसः च ।	the demons in human form
परहितं	परहित / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- हि [हि गतौ वृद्धौ च] + क्त = हित / पुं & नपुं हित + टाप् = हिता / स्त्री हितः - हितौ - हिताः ( हित / पुं ) हिता - हिते - हिताः ( हित / स्त्री ) हितम् - हिते - हितानि ( हित / नपुं ) समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] परस्य हित = परहित	welfare of others
स्वार्थाय	स्वार्थ / पुं / च.वि / ए.व पदविवरणम् :- स्व + अर्थ = स्वार्थ	for the sake of oneself
निघ्नन्ति	नि + हन् + लट् / प्र.पु / ब.व	destroy
ये	यद् / पुं / प्र.वि / ब.व	those people, who
ये	यद् / पुं / प्र.वि / ब.व	those people, who
तु	पादपूर्णारणार्थकम्	however
घ्नन्ति	हन् + लट् / प्र.पु / ब.व	destroy
निरर्थकम्	निरर्थक / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- निर् + अर्थ + क्त / पुं & नपुं	with no purpose
परहितं	परहित / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- हि [हि गतौ वृद्धौ च] + क्त = हित / पुं & नपुं हित + टाप् = हिता / स्त्री हितः - हितौ - हिताः ( हित / पुं ) हिता - हिते - हिताः ( हित / स्त्री ) हितम् - हिते - हितानि ( हित / नपुं ) समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] परस्य हित = परहित	welfare of others
ते	तद् / पुं / प्र.वि / ब.व	these people
के	किम् / पुं / प्र.वि / ब.व	who are they?
न जानीमहे	ज्ञा + कर्तरि लट् / उ.पु / ब.व	we do not know

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
ये परार्थघटकाः स्वार्थान् परित्यज्य, एते सत्पुरुषाः (सन्ति) ।	Those who, having given up self-interest, and endeavour for the sake of others, are good people.
तु ये स्वार्थाविरोधेन परार्थम् उद्यमभृतः, (एते) सामान्याः (सन्ति) ।	On the other hand, those who, by not going against self-interest, and undertaking strenuous / continuous effort for the sake of others, are common people.
ये स्वार्थाय परहितं निघ्नन्ति, ते अमी मानुषराक्षसाः (सन्ति) ।	Those who, for the sake of oneself, destroys the well-being of others, are demons in human form.
तु ये निरर्थकं परहितं घ्नन्ति, ते के (सन्ति) ? (वयं) न जानीमहे ।	However, we do not know what to call those who aimlessly destroys the well-being of others.

« Previous Home Next »