शिक्षा - सुभाषितम् #08

« Previous Home Next »

प्रदानं प्रच्छन्नं गृहमुपगते सम्भ्रमविधिः
प्रियं कृत्वा मौनं सदसि कथनं चाप्युपकृतेः ।
अनुत्सेको लक्ष्म्यां निरभिभवसाराः परकथाः
सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
प्रदानम्	प्रदान / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- प्र + दा + ल्युट् = प्रदान / नपुं	the act of giving
प्रच्छन्नम्	प्रच्छन्न / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- प्र + छद् + क्त = प्रच्छन्न / नपुं	secretly
गृहम्	गृह / नपुं / द्वि.वि / ए.व	to home
उपगतेः	उपगति / स्त्री / ष.वि / ए.व पदविवरणम् :- उप + गम् + क्तिन् = उपगति / स्त्री	for one who has arrived
सम्भ्रमविधिः	सम्भ्रमविधि / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- सम् + भ्रम + घञ् = सम्भ्रम / पुं वि + धा + कि = विधि / पुं समासविवरणम् :- [तृतीयातत्पुरुषसमासः ?] सम्भ्रमेण विधि = सम्भ्रमविधि	follow the rules with respect, reverence, eagerness, zeal
प्रियम्	प्रिय / नपुं / द्वि.वि / ए.व	kind
कृत्वा	कृ + क्त्वा = कृत्वा / अव्ययम्	having been
मौनम्	मौन / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- मुनि + मुनिर्भवे अण् = मौन / नपुं	silent
सदसि	सदस् / नपुं / स.वि / ए.व	in public
कथनम्	कथनम् / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- कथ + ल्युट् = कथन / नपुं	the act of talking
च	अव्ययम्	and
अपि	अव्ययम्	also / whereas
उपकृतेः	उपकृति / स्त्री / ष.वि / ए.व पदविवरणम् :- उप + कृ + क्तिन् = उपकृति / स्त्री	of those who rendered favours / help
अनुत्सेकः	अनुत्सेक / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- उत् + सिच् + घञ् = उत्सेक / पुं समासविवरणम् :- [नञ्षष्ठीतत्पुरुषसमासः ?] न उत्सेक = अनुत्सेक	without pride / haughtiness
लक्ष्म्याम्	लक्ष्मी / स्त्री / स.वि / ए.व	in prosperity
निरभिभवसाराः	निरभिभवसारा / स्त्री / द्वि.वि / ब.व पदविवरणम् :- निर् + अभि + भू + भावे अप् = निरभिभव / पुं समासविवरणम् :- [तृतीयातत्पुरुषसमासः ?] निरभिभवेन सारा = निरभिभवसारा	substance without disgrace / humiliation निरभिभव = without disgrace / humiliation अभिभव = disgrace / humiliation [here अभि implying inferiority] भव = being
परकथाः	परकथा / स्त्री / द्वि.वि / ब.व समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] परस्य कथा = परकथा	speak of others
सताम्	सत् / पुं / ष.वि / ब.व	of good people
केन	तद् / पुं / तृ.वि / ए.व	by who
उद्दिष्टम्	उद्दिष्ट / नपुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- उत् + दिश् + क्त = उद्दिष्ट / नपुं	mentioned / prescribed
विषमम्	विषम / नपुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- वि + सम् = विषम / नपुं	difficult
असिधाराव्रतम्	असिधाराव्रत / नपुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- असि / पुं = sword धारा / स्त्री = edge व्रत / पुं & नपुं = vow समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] असेः धारा = असिधारा / स्त्री [बहुव्रीहिसमासः] असिधारा व्रता = असिधाराव्रता / स्त्री असिधाराव्रत / पुं & नपुं	vow that is as sharp as an edge of the sword
इदम्	इदम् / नपुं / प्र.वि / ए.व	this

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
(सः) प्रच्छन्नं प्रदानम् (अकरोत्) ।	He donates secretly.
[कर्मणि प्रयोगः] (तेन) गृहम् उपगतेः सम्भ्रमविधिः (अचर्यत) । [कर्तरि प्रयोगः] (सः) गृहम् उपगतेः सम्भ्रमविधिम् अचरत् ।	He follows the rules of hospitality, with respect, reverence, eagerness and zeal for those who arrive at his home.
(सः) प्रियं कृत्वा मौनं (आसीत्) ।	He, having been kind, maintains silence.
सदसि अपि (सः) उपकृतेः कथनम् (अकरोत्) च ।	And, whereas, in public, he talks of those who rendered favours / help.
लक्ष्म्याम् (सः) अनुत्सेकः (आसीत्) ।	He does not take pride in prosperity.
(सः) निरभिभवसाराः परकथाः (अकरोत्) ।	Of others, he talks substance without disgrace / humiliation.
असिधाराव्रतम् इदम् विषमम् सताम् केन उद्दिष्टम् (अकरोत्)?	Who prescribed this difficult vow that is as sharp as an edge of the sword, to the pious people?

« Previous Home Next »