प्रवेशः - सुभाषितम् #09
न किञ्चित् सहसा कार्यं कार्यं कार्यविदा क्वचित् ।
क्रियते चेत् विविच्यैव तस्य श्रेयः करस्थितम् ॥
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | किञ्चित् कार्यम् , क्वचित् अपि , कार्यविदा सहसा न (क्रियते) । विविच्य एव कार्यं क्रियते चेत् , तस्य श्रेयः करस्थितः (अस्ति) । |
| Purport | (Even) a little work, even at times, is not done hastily, by the knower of what ought to be done. Certainly after having applied due diligence, if a work is done, (then) his excellence is in his hand. |
किञ्चित् कार्यम्
(even a little work)किञ्चित्
किञ्चित् / अव्ययम्([1] something; [2] a little)
पद-विवरणम् :-
- किम् (किम् / नपुं / प्र.वि / ए.व) + चित् = किञ्चित् / अव्ययम् ।
([1] something; [2] a little) - किम् / त्रि (-कः-का-किम्) ।
((m) who, (f) who, (n) what)किम् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कः कौ के द्वितीया कम् कौ कान् तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु किम् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा का के काः द्वितीया काम् के काः तृतीया कया काभ्याम् काभिः चतुर्थी कस्यै काभ्याम् काभ्यः पञ्चमी कस्याः काभ्याम् काभ्यः षष्ठी कस्याः कयोः कासाम् सप्तमी कस्याम् कयोः कासु किम् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा किम् के कानि द्वितीया किम् के कानि तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु
कार्यम्
कार्य / नपुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](what ought to be done)
| कार्य / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| द्वितीया | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| तृतीया | कार्येण | कार्याभयाम् | कार्यैः |
| चतुर्थी | कार्याय | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यात् / द् | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| षष्ठी | कार्यस्य | कार्ययोः | कार्याणाम् |
| सप्तमी | कार्ये | कार्ययोः | कार्येषु |
| सम्बोधन | कार्य | कार्ये | कार्याणि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
क्वचित् अपि
(even at times, even sometime)क्वचित्
क्वचित् / अव्ययम्(somewhere, sometime)
पद-विवरणम् :-
- --word not found--
अपि
अपि / अव्ययम्(even, also, too)
पद-विवरणम् :-
- अपि / अव्ययम् ।
(even, also, too)
कार्यविदा सहसा न (क्रियते)
(is not done hastily, by the knower of what ought to be done)कार्यविदा
कार्यविद् / पुं / तृ.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](by the knower of what ought to be done)
| कार्यविद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यवित् / द् | कार्यविदौ | कार्यविदः |
| द्वितीया | कार्यविदम् | कार्यविदौ | कार्यविदः |
| तृतीया | कार्यविदा | कार्यविद्भ्याम् | कार्यविद्भिः |
| चतुर्थी | कार्यविदे | कार्यविद्भ्याम् | कार्यविद्भ्यः |
| पञ्चमी | कार्यविदः | कार्यविद्भ्याम् | कार्यविद्भ्यः |
| षष्ठी | कार्यविदः | कार्यविदोः | कार्यविदाम् |
| सप्तमी | कार्यविदि | कार्यविदोः | कार्यवित्सु |
| सम्बोधन | कार्यवित् / द् | कार्यविदौ | कार्यविदः |
पद-विवरणम् :-
- [उप-पद-समासः]
कार्यं वेत्ति इति कार्यविद्, तेन कार्यविदा । कार्यविद् / त्रि (-त्,द्-त्,द्-त्.द्) ।
(by the knower of what ought to be done)कार्यविद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यवित् / द् कार्यविदौ कार्यविदः द्वितीया कार्यविदम् कार्यविदौ कार्यविदः तृतीया कार्यविदा कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भिः चतुर्थी कार्यविदे कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः पञ्चमी कार्यविदः कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः षष्ठी कार्यविदः कार्यविदोः कार्यविदाम् सप्तमी कार्यविदि कार्यविदोः कार्यवित्सु सम्बोधन कार्यवित् / द् कार्यविदौ कार्यविदः कार्यविद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यवित् / द् कार्यविदौ कार्यविदः द्वितीया कार्यविदम् कार्यविदौ कार्यविदः तृतीया कार्यविदा कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भिः चतुर्थी कार्यविदे कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः पञ्चमी कार्यविदः कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः षष्ठी कार्यविदः कार्यविदोः कार्यविदाम् सप्तमी कार्यविदि कार्यविदोः कार्यवित्सु सम्बोधन कार्यवित् / द् कार्यविदौ कार्यविदः कार्यविद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यवित् / द् कार्यविदी कार्यविन्दि द्वितीया कार्यवित् / द् कार्यविदी कार्यविन्दि तृतीया कार्यविदा कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भिः चतुर्थी कार्यविदे कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः पञ्चमी कार्यविदः कार्यविद्भ्याम् कार्यविद्भ्यः षष्ठी कार्यविदः कार्यविदोः कार्यविदाम् सप्तमी कार्यविदि कार्यविदोः कार्यवित्सु सम्बोधन कार्यवित् / द् कार्यविदी कार्यविन्दि - कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make) - विद् + क्विप् (सूत्र० ३|२|७६) = विद् / पुं (-त्,द्) ।
(one who knows, knower)विद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा वित् / द् विदौ विदः द्वितीया विदम् विदौ विदः तृतीया विदा विद्भ्याम् विद्भिः चतुर्थी विदे विद्भ्याम् विद्भ्यः पञ्चमी विदः विद्भ्याम् विद्भ्यः षष्ठी विदः विदोः विदाम् सप्तमी विदि विदोः वित्सु सम्बोधन वित् / द् विदौ विदः - विद् [विदँ ज्ञाने ; अदादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to understand, to learn, to know, to realize, to experience, to be sad, to meditate, to think)
सहसा
सहसा / अव्ययम्(suddenly, inconsiderately, rashly, hastily, without forethought, precipitately)
पद-विवरणम् :-
- सहसा / अव्ययम् ।
(suddenly, inconsiderately, rashly, hastily, without forethought, precipitately)
न क्रियते
(is not done)न
न / अव्ययम्(no)
पद-विवरणम् :-
- न / अव्ययम् ।
(no)
क्रियते
कृ + कर्मणि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](do)
| कृ + कर्मणि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | क्रियते | क्रियेते | क्रियन्ते |
| मध्यम-पुरुषः | क्रियसे | क्रियेथे | क्रियध्वे |
| उत्तम-पुरुषः | क्रिये | क्रियावहे | क्रियामहे |
धातु-विवरणम् :-
- कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
विविच्य एव
(certainly having applied due diligence)विविच्य
विविच्य / अव्ययम्(having judged, applied due diligence, distinguished, discriminated, separated)
पद-विवरणम् :-
- वि + विच् + ल्यप् = विविच्य / अव्ययम् ।
(having judged, applied due diligence, distinguished, discriminated, separated) - विच् [विचिँर् पृथग्भावे ; रुधादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to divide, to separate, to remove from)
एव
एव / अव्ययम्(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
पद-विवरणम् :-
- एव / अव्ययम् ।
(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
कार्यम् क्रियते चेत्
(if a work is done)कार्यम्
कार्य / नपुं / द्वि.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]({object} what ought to be done)
| कार्य / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| द्वितीया | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| तृतीया | कार्येण | कार्याभयाम् | कार्यैः |
| चतुर्थी | कार्याय | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यात् / द् | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| षष्ठी | कार्यस्य | कार्ययोः | कार्याणाम् |
| सप्तमी | कार्ये | कार्ययोः | कार्येषु |
| सम्बोधन | कार्य | कार्ये | कार्याणि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
क्रियते
कृ + कर्मणि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](do)
| कृ + कर्मणि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | क्रियते | क्रियेते | क्रियन्ते |
| मध्यम-पुरुषः | क्रियसे | क्रियेथे | क्रियध्वे |
| उत्तम-पुरुषः | क्रिये | क्रियावहे | क्रियामहे |
धातु-विवरणम् :-
- कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
चेत्
चेत् / अव्ययम्(if)
पद-विवरणम् :-
- चित् + विच् = चेत् / अव्ययम् ।
(if)
तस्य श्रेयः करस्थितः (अस्ति)
((then) his excellence is in (his) hand)तस्य श्रेयः
(his excellence)तस्य
तद् / पुं / ष.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](for him)
| तद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सः | तौ | ते |
| द्वितीया | तम् | तौ | तान् |
| तृतीया | तेन | ताभ्याम् | तैः |
| चतुर्थी | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| पञ्चमी | तस्मात् / द् | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| षष्ठी | तस्य | तयोः | तेषाम् |
| सप्तमी | तस्मिन् | तयोः | तेषु |
पद-विवरणम् :-
- तद् / त्रि (-सः-सा-तत्) ।
((m) he, (f) she, (n) it)तद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सः तौ ते द्वितीया तम् तौ तान् तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु तद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सा ते ताः द्वितीया ताम् ते ताः तृतीया तया ताभ्याम् ताभिः चतुर्थी तस्यै ताभ्याम् ताभ्यः पञ्चमी तस्याः ताभ्याम् ताभ्यः षष्ठी तस्याः तयोः तासाम् सप्तमी तस्याम् तयोः तासु तद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा तत् / द् ते तानि द्वितीया तत् / द् ते तानि तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु
श्रेयः
श्रेयस् / नपुं / द्वि.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]({object} excellence)
| श्रेयसी / स्त्री | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | श्रेयः | श्रेयसी | श्रेयांसि |
| द्वितीया | श्रेयः | श्रेयसी | श्रेयांसि |
| तृतीया | श्रेयसा | श्रेयोभ्याम् | श्रेयोभिः |
| चतुर्थी | श्रेयसे | श्रेयोभ्याम् | श्रेयोभ्यः |
| पञ्चमी | श्रेयसः | श्रेयोभ्याम् | श्रेयोभ्यः |
| षष्ठी | श्रेयसः | श्रेयसोः | श्रेयसाम् |
| सप्तमी | श्रेयसि | श्रेयसोः | श्रेयःसु / श्रेयस्सु |
| सम्बोधन | श्रेयः | श्रेयसी | श्रेयांसि |
पद-विवरणम् :-
- प्रशस्य → श्र (सूत्र० ५|३|६०) + ईयसुँन् (सूत्र० ५|३|५७) = श्रेयस् / त्रि (-यान्-यसी-यः) ।
(best, excellent, most excellent, pre-eminent)श्रेयस् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा श्रेयान् श्रेयांसौ श्रेयांसः द्वितीया श्रेयांसम् श्रेयांसौ श्रेयसः तृतीया श्रेयसा श्रेयोभ्याम् श्रेयोभिः चतुर्थी श्रेयसे श्रेयोभ्याम् श्रेयोभ्यः पञ्चमी श्रेयसः श्रेयोभ्याम् श्रेयोभ्यः षष्ठी श्रेयसः श्रेयसोः श्रेयसाम् सप्तमी श्रेयसि श्रेयसोः श्रेयःसु / श्रेयस्सु सम्बोधन श्रेयन् श्रेयांसौ श्रेयांसः श्रेयसी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा श्रेयसी श्रेयस्यौ श्रेयस्यः द्वितीया श्रेयसीम् श्रेयस्यौ श्रेयसीः तृतीया श्रेयस्या श्रेयसीभ्याम् श्रेयसीभिः चतुर्थी श्रेयस्यै श्रेयसीभ्याम् श्रेयसीभ्यः पञ्चमी श्रेयस्याः श्रेयसीभ्याम् श्रेयसीभ्यः षष्ठी श्रेयस्याः श्रेयस्योः श्रेयसीनाम् सप्तमी श्रेयस्याम् श्रेयस्योः श्रेयसीषु सम्बोधन श्रेयसि श्रेयस्यौ श्रेयस्यः श्रेयसी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा श्रेयः श्रेयसी श्रेयांसि द्वितीया श्रेयः श्रेयसी श्रेयांसि तृतीया श्रेयसा श्रेयोभ्याम् श्रेयोभिः चतुर्थी श्रेयसे श्रेयोभ्याम् श्रेयोभ्यः पञ्चमी श्रेयसः श्रेयोभ्याम् श्रेयोभ्यः षष्ठी श्रेयसः श्रेयसोः श्रेयसाम् सप्तमी श्रेयसि श्रेयसोः श्रेयःसु / श्रेयस्सु सम्बोधन श्रेयः श्रेयसी श्रेयांसि - प्र + शंस् + क्यप् = प्रशस्य / त्रि (-स्यः-स्या-स्यं) ।
(praiseworthy, commendable, excellent)प्रशस्य / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा प्रशस्यः प्रशस्यौ प्रशस्याः द्वितीया प्रशस्यम् प्रशस्यौ प्रशस्यान् तृतीया प्रशस्येन प्रशस्याभयाम् प्रशस्यैः चतुर्थी प्रशस्याय प्रशस्याभयाम् प्रशस्येभ्यः पञ्चमी प्रशस्यात् / द् प्रशस्याभयाम् प्रशस्येभ्यः षष्ठी प्रशस्यस्य प्रशस्ययोः प्रशस्यानाम् सप्तमी प्रशस्ये प्रशस्ययोः प्रशस्येषु सम्बोधन प्रशस्य प्रशस्यौ प्रशस्याः प्रशस्या / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा प्रशस्या प्रशस्ये प्रशस्याः द्वितीया प्रशस्याम् प्रशस्ये प्रशस्याः तृतीया प्रशस्यया प्रशस्याभ्याम् प्रशस्याभिः चतुर्थी प्रशस्यायै प्रशस्याभ्याम् प्रशस्याभ्यः पञ्चमी प्रशस्यायाः प्रशस्याभ्याम् प्रशस्याभ्यः षष्ठी प्रशस्यायाः प्रशस्ययोः प्रशस्यानाम् सप्तमी प्रशस्यायाम् प्रशस्ययोः प्रशस्यासु सम्बोधन प्रशस्ये प्रशस्ये प्रशस्याः प्रशस्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा प्रशस्यम् प्रशस्ये प्रशस्यानि द्वितीया प्रशस्यम् प्रशस्ये प्रशस्यानि तृतीया प्रशस्येन प्रशस्याभयाम् प्रशस्यैः चतुर्थी प्रशस्याय प्रशस्याभयाम् प्रशस्येभ्यः पञ्चमी प्रशस्यात् / द् प्रशस्याभयाम् प्रशस्येभ्यः षष्ठी प्रशस्यस्य प्रशस्ययोः प्रशस्यानाम् सप्तमी प्रशस्ये प्रशस्ययोः प्रशस्येषु सम्बोधन प्रशस्य प्रशस्ये प्रशस्यानि - शंस् [शन्सुँ स्तुतौ ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to praise, to complement)
करस्थितः
करस्थित / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](situated in or on the hand)
| करस्थित / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | करस्थितः | करस्थितौ | करस्थिताः |
| द्वितीया | करस्थितम् | करस्थितौ | करस्थितान् |
| तृतीया | करस्थितेन | करस्थिताभयाम् | करस्थितैः |
| चतुर्थी | करस्थिताय | करस्थिताभयाम् | करस्थितेभ्यः |
| पञ्चमी | करस्थितात् / द् | करस्थिताभयाम् | करस्थितेभ्यः |
| षष्ठी | करस्थितस्य | करस्थितयोः | करस्थितानाम् |
| सप्तमी | करस्थिते | करस्थितयोः | करस्थितेषु |
| सम्बोधन | करस्थित | करस्थितौ | करस्थिताः |
पद-विवरणम् :-
- [सप्तमी-तत्-पुरुष-समासः]
करे स्थितः इति करस्थितः । करस्थित / त्रि (-तः-ता-तं) ।
(situated in or on the hand)करस्थित / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा करस्थितः करस्थितौ करस्थिताः द्वितीया करस्थितम् करस्थितौ करस्थितान् तृतीया करस्थितेन करस्थिताभयाम् करस्थितैः चतुर्थी करस्थिताय करस्थिताभयाम् करस्थितेभ्यः पञ्चमी करस्थितात् / द् करस्थिताभयाम् करस्थितेभ्यः षष्ठी करस्थितस्य करस्थितयोः करस्थितानाम् सप्तमी करस्थिते करस्थितयोः करस्थितेषु सम्बोधन करस्थित करस्थितौ करस्थिताः करस्थिता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा करस्थिता करस्थिते करस्थिताः द्वितीया करस्थिताम् करस्थिते करस्थिताः तृतीया करस्थितया करस्थिताभ्याम् करस्थिताभिः चतुर्थी करस्थितायै करस्थिताभ्याम् करस्थिताभ्यः पञ्चमी करस्थितायाः करस्थिताभ्याम् करस्थिताभ्यः षष्ठी करस्थितायाः करस्थितयोः करस्थितानाम् सप्तमी करस्थितायाम् करस्थितयोः करस्थितासु सम्बोधन करस्थिते करस्थिते करस्थिताः करस्थित / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा करस्थितम् करस्थिते करस्थितानि द्वितीया करस्थितम् करस्थिते करस्थितानि तृतीया करस्थितेन करस्थिताभयाम् करस्थितैः चतुर्थी करस्थिताय करस्थिताभयाम् करस्थितेभ्यः पञ्चमी करस्थितात् / द् करस्थिताभयाम् करस्थितेभ्यः षष्ठी करस्थितस्य करस्थितयोः करस्थितानाम् सप्तमी करस्थिते करस्थितयोः करस्थितेषु सम्बोधन करस्थित करस्थिते करस्थितानि - कृ + करणे अप् (सूत्र० ३|३|५७) = कर / पुं (-रः) ।
(the hand)कर / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा करः करौ कराः द्वितीया करम् करौ करान् तृतीया करेण कराभयाम् करैः चतुर्थी कराय कराभयाम् करेभ्यः पञ्चमी करात् / द् कराभयाम् करेभ्यः षष्ठी करस्य करयोः कराणाम् सप्तमी करे करयोः करेषु सम्बोधन कर करौ कराः - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make) - स्था + क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = स्थित / त्रि (-तः-ता-तं) ।
(established, situated)स्थित / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा स्थितः स्थितौ स्थिताः द्वितीया स्थितम् स्थितौ स्थितान् तृतीया स्थितेन स्थिताभयाम् स्थितैः चतुर्थी स्थिताय स्थिताभयाम् स्थितेभ्यः पञ्चमी स्थितात् / द् स्थिताभयाम् स्थितेभ्यः षष्ठी स्थितस्य स्थितयोः स्थितानाम् सप्तमी स्थिते स्थितयोः स्थितेषु सम्बोधन स्थित स्थितौ स्थिताः स्थिता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा स्थिता स्थिते स्थिताः द्वितीया स्थिताम् स्थिते स्थिताः तृतीया स्थितया स्थिताभ्याम् स्थिताभिः चतुर्थी स्थितायै स्थिताभ्याम् स्थिताभ्यः पञ्चमी स्थितायाः स्थिताभ्याम् स्थिताभ्यः षष्ठी स्थितायाः स्थितयोः स्थितानाम् सप्तमी स्थितायाम् स्थितयोः स्थितासु सम्बोधन स्थिते स्थिते स्थिताः स्थित / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा स्थितम् स्थिते स्थितानि द्वितीया स्थितम् स्थिते स्थितानि तृतीया स्थितेन स्थिताभयाम् स्थितैः चतुर्थी स्थिताय स्थिताभयाम् स्थितेभ्यः पञ्चमी स्थितात् / द् स्थिताभयाम् स्थितेभ्यः षष्ठी स्थितस्य स्थितयोः स्थितानाम् सप्तमी स्थिते स्थितयोः स्थितेषु सम्बोधन स्थित स्थिते स्थितानि - स्था [ष्ठा गतिनिवृत्तौ ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to stay, to stand)
अस्ति
अस् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](is)
| अस् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | अस्ति | स्तः | सन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | असि | स्थः | स्थ |
| उत्तम-पुरुषः | अस्मि | स्वः | स्मः |
धातु-विवरणम् :-
- अस् [असँ भुवि ; अदादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to be, to exist)
Comments
Post a Comment