प्रवेशः - सुभाषितम् #08
उपकारिषु यः साधुः साधुत्वे तस्य को गुणः ।
अपकारिषु यः साधुः स साधुरिति कीर्तितः ॥
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | उपकारिषु यः साधुः , तस्य साधुत्वे कः गुणः (अस्ति) ? अपकारिषु यः साधुः , सः साधुः इति कीर्तितः (अस्ति) । |
| Purport | One who is virtuous among those who do good, what is the merit in his virtuousness? One who is virtuous among those who do harm, he is thus celebrated as a virtuous person. |
उपकारिषु यः साधुः
(one who is virtuous, among those who do good)उपकारिषु
उपकारिन् / नपुं / स.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](among the people who perform good deeds)
| उपकारिन् / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | उपकारि | उपकारिणी | उपकारीणि |
| द्वितीया | उपकारि | उपकारिणी | उपकारीणि |
| तृतीया | उपकारिणा | उपकारिभ्याम् | उपकारिभिः |
| चतुर्थी | उपकारिणे | उपकारिभ्याम् | उपकारिभ्यः |
| पञ्चमी | उपकारिणः | उपकारिभ्याम् | उपकारिभ्यः |
| षष्ठी | उपकारिणः | उपकारिणोः | उपकारिणाम् |
| सप्तमी | उपकारिणि | उपकारिणोः | उपकारिषु |
| सम्बोधन | उपकारि / उपकारिन् | उपकारिणी | उपकारीणि |
पद-विवरणम् :-
- उपकार + इनि (सूत्र० ५|२|११५) = उपकारिन् / त्रि (-री-रिणी-रि) ।
(a person who helps, assists, performs good deeds)उपकारिन् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा उपकारी उपकारिणौ उपकारिणः द्वितीया उपकारिणम् उपकारिणौ उपकारिणः तृतीया उपकारिणा उपकारिभ्याम् उपकारिभिः चतुर्थी उपकारिणे उपकारिभ्याम् उपकारिभ्यः पञ्चमी उपकारिणः उपकारिभ्याम् उपकारिभ्यः षष्ठी उपकारिणः उपकारिणोः उपकारिणाम् सप्तमी उपकारिणि उपकारिणोः उपकारिषु सम्बोधन उपकारिन् उपकारिणौ उपकारिणः उपकारिणी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा उपकारिणी उपकारिण्यौ उपकारिण्यः द्वितीया उपकारिणीम् उपकारिण्यौ उपकारिणीः तृतीया उपकारिण्या उपकारिणीभ्याम् उपकारिणीभिः चतुर्थी उपकारिण्यै उपकारिणीभ्याम् उपकारिणीभ्यः पञ्चमी उपकारिण्याः उपकारिणीभ्याम् उपकारिणीभ्यः षष्ठी उपकारिण्याः उपकारिण्योः उपकारिणीनाम् सप्तमी उपकारिण्याम् उपकारिण्योः उपकारिणीषु सम्बोधन उपकारिणि उपकारिण्यौ उपकारिण्यः उपकारिन् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा उपकारि उपकारिणी उपकारीणि द्वितीया उपकारि उपकारिणी उपकारीणि तृतीया उपकारिणा उपकारिभ्याम् उपकारिभिः चतुर्थी उपकारिणे उपकारिभ्याम् उपकारिभ्यः पञ्चमी उपकारिणः उपकारिभ्याम् उपकारिभ्यः षष्ठी उपकारिणः उपकारिणोः उपकारिणाम् सप्तमी उपकारिणि उपकारिणोः उपकारिषु सम्बोधन उपकारि / उपकारिन् उपकारिणी उपकारीणि - उप + कृ + घञ् (सूत्र० ३|३|१८) = उपकार / पुं (-रः) ।
(help)उपकार / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा उपकारः उपकारौ उपकाराः द्वितीया उपकारम् उपकारौ उपकारान् तृतीया उपकारेण उपकाराभयाम् उपकारैः चतुर्थी उपकाराय उपकाराभयाम् उपकारेभ्यः पञ्चमी उपकारात् / द् उपकाराभयाम् उपकारेभ्यः षष्ठी उपकारस्य उपकारयोः उपकाराणाम् सप्तमी उपकारे उपकारयोः उपकारेषु सम्बोधन उपकार उपकारौ उपकाराः - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
यः
यद् / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]((m) he who, (f) she who, (n) that which)
| यद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | यः | यौ | ये |
| द्वितीया | यम् | यौ | यान् |
| तृतीया | येन | याभ्याम् | यैः |
| चतुर्थी | यस्मै | याभ्याम् | येभ्यः |
| पञ्चमी | यस्मात् / द् | याभ्याम् | येभ्यः |
| षष्ठी | यस्य | ययोः | येषाम् |
| सप्तमी | यस्मिन् | ययोः | येषु |
पद-विवरणम् :-
- यद् / त्रि (-यः-या-यं) ।
((m) he who, (f) she who, (n) that which)यद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यः यौ ये द्वितीया यम् यौ यान् तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु यद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा या ये याः द्वितीया याम् ये याः तृतीया यया याभ्याम् याभिः चतुर्थी यस्यै याभ्याम् याभ्यः पञ्चमी यस्याः याभ्याम् याभ्यः षष्ठी यस्याः ययोः यासाम् सप्तमी यस्याम् ययोः यासु यद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यत् / द् ये यानि द्वितीया यत् / द् ये यानि तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु
साधुः
साधु / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)
| साधु / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | साधुः | साधू | साधवः |
| द्वितीया | साधुम् | साधू | साधून् |
| तृतीया | साधुना | साधुभ्याम् | साधुभिः |
| चतुर्थी | साधवे | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| पञ्चमी | साधोः | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| षष्ठी | साधोः | साध्वोः | साधूनाम् |
| सप्तमी | साधौ | साध्वोः | साधुषु |
| सम्बोधन | साधो | साधू | साधवः |
पद-विवरणम् :-
- साध् + उण् (उणा० १|००१) = साधु / त्रि (-धुः-धुः,ध्वी-धु) ।
(परकार्यं साध्नोति इति साधुः ।)
([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)साधु / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधून् तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साधु / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधूः तृतीया साध्वा साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साध्वै / साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साध्वाः / साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साध्वाः / साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साध्वाम् / साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साध्वी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साध्वी साध्व्यौ साध्व्यः द्वितीया साध्वीम् साध्व्यौ साध्वीः तृतीया साध्व्या साध्वीभ्याम् साध्वीभिः चतुर्थी साध्व्यै साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः पञ्चमी साध्व्याः साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः षष्ठी साध्व्याः साध्व्योः साध्वीनाम् सप्तमी साध्व्याम् साध्व्योः साध्वीषु सम्बोधन साध्वि साध्व्यौ साध्व्यः साधु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधु साधुनी साधूनि द्वितीया साधु साधुनी साधूनि तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधुने साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधुनः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधुनः साधुनोः साधूनाम् सप्तमी साधुनि साधुनोः साधुषु सम्बोधन साधो / साधु साधुनी साधूनि - साध् [साधँ संसिद्धौ ; स्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to accomplish, to attain, to fulfill, to achieve)
तस्य साधुत्वे गुणः कः (अस्ति)
(what is the merit in his virtuousness?)तस्य साधुत्वे
(in his virtuousness)तस्य
तद् / पुं / ष.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](for him)
| तद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सः | तौ | ते |
| द्वितीया | तम् | तौ | तान् |
| तृतीया | तेन | ताभ्याम् | तैः |
| चतुर्थी | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| पञ्चमी | तस्मात् / द् | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| षष्ठी | तस्य | तयोः | तेषाम् |
| सप्तमी | तस्मिन् | तयोः | तेषु |
पद-विवरणम् :-
- तद् / त्रि (-सः-सा-तत्) ।
((m) he, (f) she, (n) it)तद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सः तौ ते द्वितीया तम् तौ तान् तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु तद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सा ते ताः द्वितीया ताम् ते ताः तृतीया तया ताभ्याम् ताभिः चतुर्थी तस्यै ताभ्याम् ताभ्यः पञ्चमी तस्याः ताभ्याम् ताभ्यः षष्ठी तस्याः तयोः तासाम् सप्तमी तस्याम् तयोः तासु तद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा तत् / द् ते तानि द्वितीया तत् / द् ते तानि तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु
साधुत्वे
साधुत्व / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in the goodness, in the piousness, in the virtuousness)
| साधुत्व / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | साधुत्वम् | साधुत्वे | साधुत्वानि |
| द्वितीया | साधुत्वम् | साधुत्वे | साधुत्वानि |
| तृतीया | साधुत्वेन | साधुत्वाभयाम् | साधुत्वैः |
| चतुर्थी | साधुत्वाय | साधुत्वाभयाम् | साधुत्वेभ्यः |
| पञ्चमी | साधुत्वात् / द् | साधुत्वाभयाम् | साधुत्वेभ्यः |
| षष्ठी | साधुत्वस्य | साधुत्वयोः | साधुत्वानाम् |
| सप्तमी | साधुत्वे | साधुत्वयोः | साधुत्वेषु |
| सम्बोधन | साधुत्व | साधुत्वे | साधुत्वानि |
पद-विवरणम् :-
- साधु + भावे त्व (सूत्र० ५|१|११९) = साधुत्व / नपुं (-त्वं) ।
(goodness, piousness, virtuousness)साधुत्व / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधुत्वम् साधुत्वे साधुत्वानि द्वितीया साधुत्वम् साधुत्वे साधुत्वानि तृतीया साधुत्वेन साधुत्वाभयाम् साधुत्वैः चतुर्थी साधुत्वाय साधुत्वाभयाम् साधुत्वेभ्यः पञ्चमी साधुत्वात् / द् साधुत्वाभयाम् साधुत्वेभ्यः षष्ठी साधुत्वस्य साधुत्वयोः साधुत्वानाम् सप्तमी साधुत्वे साधुत्वयोः साधुत्वेषु सम्बोधन साधुत्व साधुत्वे साधुत्वानि - साध् + उण् (उणा० १|००१) = साधु / त्रि (-धुः-धुः,ध्वी-धु) ।
(परकार्यं साध्नोति इति साधुः ।)
([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)साधु / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधून् तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साधु / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधूः तृतीया साध्वा साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साध्वै / साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साध्वाः / साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साध्वाः / साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साध्वाम् / साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साध्वी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साध्वी साध्व्यौ साध्व्यः द्वितीया साध्वीम् साध्व्यौ साध्वीः तृतीया साध्व्या साध्वीभ्याम् साध्वीभिः चतुर्थी साध्व्यै साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः पञ्चमी साध्व्याः साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः षष्ठी साध्व्याः साध्व्योः साध्वीनाम् सप्तमी साध्व्याम् साध्व्योः साध्वीषु सम्बोधन साध्वि साध्व्यौ साध्व्यः साधु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधु साधुनी साधूनि द्वितीया साधु साधुनी साधूनि तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधुने साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधुनः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधुनः साधुनोः साधूनाम् सप्तमी साधुनि साधुनोः साधुषु सम्बोधन साधो / साधु साधुनी साधूनि - साध् [साधँ संसिद्धौ ; स्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to accomplish, to attain, to fulfill, to achieve)
गुणः कः अस्ति
(what is the merit?)गुणः
गुण / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](a virtue, quality, attribute, or property in general)
| गुण / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | गुणः | गुणौ | गुणाः |
| द्वितीया | गुणम् | गुणौ | गुणान् |
| तृतीया | गुणेन | गुणाभयाम् | गुणैः |
| चतुर्थी | गुणाय | गुणाभयाम् | गुणेभ्यः |
| पञ्चमी | गुणात् / द् | गुणाभयाम् | गुणेभ्यः |
| षष्ठी | गुणस्य | गुणयोः | गुणानाम् |
| सप्तमी | गुणे | गुणयोः | गुणेषु |
| सम्बोधन | गुण | गुणौ | गुणाः |
पद-विवरणम् :-
- गुण + अच् (सूत्र० ३|१|१३४) = गुण / पुं (-णः) ।
(a virtue, quality, attribute, or property in general)गुण / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा गुणः गुणौ गुणाः द्वितीया गुणम् गुणौ गुणान् तृतीया गुणेन गुणाभयाम् गुणैः चतुर्थी गुणाय गुणाभयाम् गुणेभ्यः पञ्चमी गुणात् / द् गुणाभयाम् गुणेभ्यः षष्ठी गुणस्य गुणयोः गुणानाम् सप्तमी गुणे गुणयोः गुणेषु सम्बोधन गुण गुणौ गुणाः - गुण [गुण आमन्त्रणे ; चुरादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to invite, to call, to sign, to speak intelligently)
कः
किम् / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]((m) who, (f) who, (n) what)
| किम् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कः | कौ | के |
| द्वितीया | कम् | कौ | कान् |
| तृतीया | केन | काभ्याम् | कैः |
| चतुर्थी | कस्मै | काभ्याम् | केभ्यः |
| पञ्चमी | कस्मात् / द् | काभ्याम् | केभ्यः |
| षष्ठी | कस्य | कयोः | केषाम् |
| सप्तमी | कस्मिन् | कयोः | केषु |
पद-विवरणम् :-
- किम् / त्रि (-कः-का-किम्) ।
((m) who, (f) who, (n) what)किम् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कः कौ के द्वितीया कम् कौ कान् तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु किम् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा का के काः द्वितीया काम् के काः तृतीया कया काभ्याम् काभिः चतुर्थी कस्यै काभ्याम् काभ्यः पञ्चमी कस्याः काभ्याम् काभ्यः षष्ठी कस्याः कयोः कासाम् सप्तमी कस्याम् कयोः कासु किम् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा किम् के कानि द्वितीया किम् के कानि तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु
अस्ति
अस् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](is)
| अस् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | अस्ति | स्तः | सन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | असि | स्थः | स्थ |
| उत्तम-पुरुषः | अस्मि | स्वः | स्मः |
धातु-विवरणम् :-
- अस् [असँ भुवि ; अदादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to be, to exist)
अपकारिषु यः साधुः
(one who is virtuous, among those who do harm)अपकारिषु
अपकारिन् / नपुं / स.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](a person who harms, injures, performs bad deeds)
| अपकारिन् / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | अपकारि | अपकारिणी | अपकारीणि |
| द्वितीया | अपकारि | अपकारिणी | अपकारीणि |
| तृतीया | अपकारिणा | अपकारिभ्याम् | अपकारिभिः |
| चतुर्थी | अपकारिणे | अपकारिभ्याम् | अपकारिभ्यः |
| पञ्चमी | अपकारिणः | अपकारिभ्याम् | अपकारिभ्यः |
| षष्ठी | अपकारिणः | अपकारिणोः | अपकारिणाम् |
| सप्तमी | अपकारिणि | अपकारिणोः | अपकारिषु |
| सम्बोधन | अपकारि / अपकारिन् | अपकारिणी | अपकारीणि |
पद-विवरणम् :-
- अपकार + इनि (सूत्र० ५|२|११५) = अपकारिन् / त्रि (-री-रिणी-रि) ।
(a person who harms, injures, performs bad deeds)अपकारिन् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा अपकारी अपकारिणौ अपकारिणः द्वितीया अपकारिणम् अपकारिणौ अपकारिणः तृतीया अपकारिणा अपकारिभ्याम् अपकारिभिः चतुर्थी अपकारिणे अपकारिभ्याम् अपकारिभ्यः पञ्चमी अपकारिणः अपकारिभ्याम् अपकारिभ्यः षष्ठी अपकारिणः अपकारिणोः अपकारिणाम् सप्तमी अपकारिणि अपकारिणोः अपकारिषु सम्बोधन अपकारिन् अपकारिणौ अपकारिणः अपकारिणी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा अपकारिणी अपकारिण्यौ अपकारिण्यः द्वितीया अपकारिणीम् अपकारिण्यौ अपकारिणीः तृतीया अपकारिण्या अपकारिणीभ्याम् अपकारिणीभिः चतुर्थी अपकारिण्यै अपकारिणीभ्याम् अपकारिणीभ्यः पञ्चमी अपकारिण्याः अपकारिणीभ्याम् अपकारिणीभ्यः षष्ठी अपकारिण्याः अपकारिण्योः अपकारिणीनाम् सप्तमी अपकारिण्याम् अपकारिण्योः अपकारिणीषु सम्बोधन अपकारिणि अपकारिण्यौ अपकारिण्यः अपकारिन् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा अपकारि अपकारिणी अपकारीणि द्वितीया अपकारि अपकारिणी अपकारीणि तृतीया अपकारिणा अपकारिभ्याम् अपकारिभिः चतुर्थी अपकारिणे अपकारिभ्याम् अपकारिभ्यः पञ्चमी अपकारिणः अपकारिभ्याम् अपकारिभ्यः षष्ठी अपकारिणः अपकारिणोः अपकारिणाम् सप्तमी अपकारिणि अपकारिणोः अपकारिषु सम्बोधन अपकारि / अपकारिन् अपकारिणी अपकारीणि - अप + कृ + घञ् (सूत्र० ३|३|१८) = अपकार / पुं (-रः) ।
(harm, wrong, injury, hurt, offence, misdeed, wrong deed )अपकार / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा अपकारः अपकारौ अपकाराः द्वितीया अपकारम् अपकारौ अपकारान् तृतीया अपकारेण अपकाराभयाम् अपकारैः चतुर्थी अपकाराय अपकाराभयाम् अपकारेभ्यः पञ्चमी अपकारात् / द् अपकाराभयाम् अपकारेभ्यः षष्ठी अपकारस्य अपकारयोः अपकाराणाम् सप्तमी अपकारे अपकारयोः अपकारेषु सम्बोधन अपकार अपकारौ अपकाराः - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
यः
यद् / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]((m) he who, (f) she who, (n) that which)
| यद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | यः | यौ | ये |
| द्वितीया | यम् | यौ | यान् |
| तृतीया | येन | याभ्याम् | यैः |
| चतुर्थी | यस्मै | याभ्याम् | येभ्यः |
| पञ्चमी | यस्मात् / द् | याभ्याम् | येभ्यः |
| षष्ठी | यस्य | ययोः | येषाम् |
| सप्तमी | यस्मिन् | ययोः | येषु |
पद-विवरणम् :-
- यद् / त्रि (-यः-या-यं) ।
((m) he who, (f) she who, (n) that which)यद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यः यौ ये द्वितीया यम् यौ यान् तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु यद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा या ये याः द्वितीया याम् ये याः तृतीया यया याभ्याम् याभिः चतुर्थी यस्यै याभ्याम् याभ्यः पञ्चमी यस्याः याभ्याम् याभ्यः षष्ठी यस्याः ययोः यासाम् सप्तमी यस्याम् ययोः यासु यद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यत् / द् ये यानि द्वितीया यत् / द् ये यानि तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु
साधुः
साधु / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)
| साधु / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | साधुः | साधू | साधवः |
| द्वितीया | साधुम् | साधू | साधून् |
| तृतीया | साधुना | साधुभ्याम् | साधुभिः |
| चतुर्थी | साधवे | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| पञ्चमी | साधोः | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| षष्ठी | साधोः | साध्वोः | साधूनाम् |
| सप्तमी | साधौ | साध्वोः | साधुषु |
| सम्बोधन | साधो | साधू | साधवः |
पद-विवरणम् :-
- साध् + उण् (उणा० १|००१) = साधु / त्रि (-धुः-धुः,ध्वी-धु) ।
(परकार्यं साध्नोति इति साधुः ।)
([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)साधु / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधून् तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साधु / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधूः तृतीया साध्वा साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साध्वै / साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साध्वाः / साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साध्वाः / साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साध्वाम् / साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साध्वी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साध्वी साध्व्यौ साध्व्यः द्वितीया साध्वीम् साध्व्यौ साध्वीः तृतीया साध्व्या साध्वीभ्याम् साध्वीभिः चतुर्थी साध्व्यै साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः पञ्चमी साध्व्याः साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः षष्ठी साध्व्याः साध्व्योः साध्वीनाम् सप्तमी साध्व्याम् साध्व्योः साध्वीषु सम्बोधन साध्वि साध्व्यौ साध्व्यः साधु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधु साधुनी साधूनि द्वितीया साधु साधुनी साधूनि तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधुने साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधुनः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधुनः साधुनोः साधूनाम् सप्तमी साधुनि साधुनोः साधुषु सम्बोधन साधो / साधु साधुनी साधूनि - साध् [साधँ संसिद्धौ ; स्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to accomplish, to attain, to fulfill, to achieve)
सः साधुः इति कीर्तितः (अस्ति)
(he is thus celebrated as a virtuous person)सः
तद् / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]((m) he, (f) she, (n) it)
| तद् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सः | तौ | ते |
| द्वितीया | तम् | तौ | तान् |
| तृतीया | तेन | ताभ्याम् | तैः |
| चतुर्थी | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| पञ्चमी | तस्मात् / द् | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| षष्ठी | तस्य | तयोः | तेषाम् |
| सप्तमी | तस्मिन् | तयोः | तेषु |
पद-विवरणम् :-
- तद् / त्रि (-सः-सा-तत्) ।
((m) he, (f) she, (n) it)तद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सः तौ ते द्वितीया तम् तौ तान् तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु तद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सा ते ताः द्वितीया ताम् ते ताः तृतीया तया ताभ्याम् ताभिः चतुर्थी तस्यै ताभ्याम् ताभ्यः पञ्चमी तस्याः ताभ्याम् ताभ्यः षष्ठी तस्याः तयोः तासाम् सप्तमी तस्याम् तयोः तासु तद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा तत् / द् ते तानि द्वितीया तत् / द् ते तानि तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु
साधुः
साधु / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्]([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)
| साधु / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | साधुः | साधू | साधवः |
| द्वितीया | साधुम् | साधू | साधून् |
| तृतीया | साधुना | साधुभ्याम् | साधुभिः |
| चतुर्थी | साधवे | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| पञ्चमी | साधोः | साधुभ्याम् | साधुभ्यः |
| षष्ठी | साधोः | साध्वोः | साधूनाम् |
| सप्तमी | साधौ | साध्वोः | साधुषु |
| सम्बोधन | साधो | साधू | साधवः |
पद-विवरणम् :-
- साध् + उण् (उणा० १|००१) = साधु / त्रि (-धुः-धुः,ध्वी-धु) ।
(परकार्यं साध्नोति इति साधुः ।)
([1] good, pious, virtuous, pure; [2] well-born, of honorable descent; [3] excellent, eminent)साधु / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधून् तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साधु / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधुः साधू साधवः द्वितीया साधुम् साधू साधूः तृतीया साध्वा साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साध्वै / साधवे साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साध्वाः / साधोः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साध्वाः / साधोः साध्वोः साधूनाम् सप्तमी साध्वाम् / साधौ साध्वोः साधुषु सम्बोधन साधो साधू साधवः साध्वी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साध्वी साध्व्यौ साध्व्यः द्वितीया साध्वीम् साध्व्यौ साध्वीः तृतीया साध्व्या साध्वीभ्याम् साध्वीभिः चतुर्थी साध्व्यै साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः पञ्चमी साध्व्याः साध्वीभ्याम् साध्वीभ्यः षष्ठी साध्व्याः साध्व्योः साध्वीनाम् सप्तमी साध्व्याम् साध्व्योः साध्वीषु सम्बोधन साध्वि साध्व्यौ साध्व्यः साधु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा साधु साधुनी साधूनि द्वितीया साधु साधुनी साधूनि तृतीया साधुना साधुभ्याम् साधुभिः चतुर्थी साधुने साधुभ्याम् साधुभ्यः पञ्चमी साधुनः साधुभ्याम् साधुभ्यः षष्ठी साधुनः साधुनोः साधूनाम् सप्तमी साधुनि साधुनोः साधुषु सम्बोधन साधो / साधु साधुनी साधूनि - साध् [साधँ संसिद्धौ ; स्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to accomplish, to attain, to fulfill, to achieve)
इति
इति / अव्ययम्(thus)
पद-विवरणम् :-
- इति / अव्ययम् ।
(thus)
कीर्तितः
कीर्तित / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](celebrated, famed, renowned)
| कीर्तित / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कीर्तितः | कीर्तितौ | कीर्तिताः |
| द्वितीया | कीर्तितम् | कीर्तितौ | कीर्तितान् |
| तृतीया | कीर्तितेन | कीर्तिताभयाम् | कीर्तितैः |
| चतुर्थी | कीर्तिताय | कीर्तिताभयाम् | कीर्तितेभ्यः |
| पञ्चमी | कीर्तितात् / द् | कीर्तिताभयाम् | कीर्तितेभ्यः |
| षष्ठी | कीर्तितस्य | कीर्तितयोः | कीर्तितानाम् |
| सप्तमी | कीर्तिते | कीर्तितयोः | कीर्तितेषु |
| सम्बोधन | कीर्तित | कीर्तितौ | कीर्तिताः |
पद-विवरणम् :-
- कॄत् + क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = कीर्तित / त्रि (-तः-ता-तं) ।
(celebrated, famed, renowned)कीर्तित / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा कीर्तितः कीर्तितौ कीर्तिताः द्वितीया कीर्तितम् कीर्तितौ कीर्तितान् तृतीया कीर्तितेन कीर्तिताभयाम् कीर्तितैः चतुर्थी कीर्तिताय कीर्तिताभयाम् कीर्तितेभ्यः पञ्चमी कीर्तितात् / द् कीर्तिताभयाम् कीर्तितेभ्यः षष्ठी कीर्तितस्य कीर्तितयोः कीर्तितानाम् सप्तमी कीर्तिते कीर्तितयोः कीर्तितेषु सम्बोधन कीर्तित कीर्तितौ कीर्तिताः कीर्तिता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कीर्तिता कीर्तिते कीर्तिताः द्वितीया कीर्तिताम् कीर्तिते कीर्तिताः तृतीया कीर्तितया कीर्तिताभ्याम् कीर्तिताभिः चतुर्थी कीर्तितायै कीर्तिताभ्याम् कीर्तिताभ्यः पञ्चमी कीर्तितायाः कीर्तिताभ्याम् कीर्तिताभ्यः षष्ठी कीर्तितायाः कीर्तितयोः कीर्तितानाम् सप्तमी कीर्तितायाम् कीर्तितयोः कीर्तितासु सम्बोधन कीर्तिते कीर्तिते कीर्तिताः कीर्तित / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कीर्तितम् कीर्तिते कीर्तितानि द्वितीया कीर्तितम् कीर्तिते कीर्तितानि तृतीया कीर्तितेन कीर्तिताभयाम् कीर्तितैः चतुर्थी कीर्तिताय कीर्तिताभयाम् कीर्तितेभ्यः पञ्चमी कीर्तितात् / द् कीर्तिताभयाम् कीर्तितेभ्यः षष्ठी कीर्तितस्य कीर्तितयोः कीर्तितानाम् सप्तमी कीर्तिते कीर्तितयोः कीर्तितेषु सम्बोधन कीर्तित कीर्तिते कीर्तितानि - कॄत् [कॄतँ संशब्दने ; चुरादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to make famous, to be famous)
अस्ति
अस् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](is)
| अस् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | अस्ति | स्तः | सन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | असि | स्थः | स्थ |
| उत्तम-पुरुषः | अस्मि | स्वः | स्मः |
धातु-विवरणम् :-
- अस् [असँ भुवि ; अदादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to be, to exist)
Comments
Post a Comment