प्रवेशः - सुभाषितम् #03
न कश्चिदपि जानाति किं कस्य श्वो भविष्यति ।
अतः श्वः करणीयानि कुर्यादद्यैव बुद्धिमान् ॥
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | श्वः कस्य किं भविष्यति (इति) न कश्चित् अपि जानाति । अतः, श्वः करणीयानि (कार्याणि) बुद्धिमान् अद्य एव कुर्यात् । |
| Purport | No one ever knows, to whom, what will happen tomorrow. Therefore, a wise man, will do (the duties/tasks) that must be performed tomorrow, today itself. |
श्वः
श्वः / अव्ययम्(tomorrow)
पद-विवरणम् :-
- श्वः / अव्ययम् ।
(tomorrow)
कस्य किं भविष्यति
(to whom, what will happen)कस्य किम्
(to whom, what)कस्य
किम् / नपुं / ष.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](to whom)
| किम् / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | किम् | के | कानि |
| द्वितीया | किम् | के | कानि |
| तृतीया | केन | काभ्याम् | कैः |
| चतुर्थी | कस्मै | काभ्याम् | केभ्यः |
| पञ्चमी | कस्मात् / द् | काभ्याम् | केभ्यः |
| षष्ठी | कस्य | कयोः | केषाम् |
| सप्तमी | कस्मिन् | कयोः | केषु |
पद-विवरणम् :-
- किम् / त्रि (-कः-का-किम्) ।
((m) who, (f) who, (n) what)किम् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कः कौ के द्वितीया कम् कौ कान् तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु किम् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा का के काः द्वितीया काम् के काः तृतीया कया काभ्याम् काभिः चतुर्थी कस्यै काभ्याम् काभ्यः पञ्चमी कस्याः काभ्याम् काभ्यः षष्ठी कस्याः कयोः कासाम् सप्तमी कस्याम् कयोः कासु किम् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा किम् के कानि द्वितीया किम् के कानि तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु
किम्
किम् / नपुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](what)
| किम् / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | किम् | के | कानि |
| द्वितीया | किम् | के | कानि |
| तृतीया | केन | काभ्याम् | कैः |
| चतुर्थी | कस्मै | काभ्याम् | केभ्यः |
| पञ्चमी | कस्मात् / द् | काभ्याम् | केभ्यः |
| षष्ठी | कस्य | कयोः | केषाम् |
| सप्तमी | कस्मिन् | कयोः | केषु |
पद-विवरणम् :-
- किम् / त्रि (-कः-का-किम्) ।
((m) who, (f) who, (n) what)किम् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कः कौ के द्वितीया कम् कौ कान् तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु किम् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा का के काः द्वितीया काम् के काः तृतीया कया काभ्याम् काभिः चतुर्थी कस्यै काभ्याम् काभ्यः पञ्चमी कस्याः काभ्याम् काभ्यः षष्ठी कस्याः कयोः कासाम् सप्तमी कस्याम् कयोः कासु किम् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा किम् के कानि द्वितीया किम् के कानि तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु
भविष्यति
भू + कर्तरि लृँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](would exist, would happen)
| भू + कर्तरि लृँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | भविष्यति | भविष्यतः | भविष्यन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | भविष्यसि | भविष्यथः | भविष्यथ |
| उत्तम-पुरुषः | भविष्यामि | भविष्यावः | भविष्यामः |
धातु-विवरणम् :-
- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to exist, to become, to be, to happen)
(इति)
इति / अव्ययम्(thus)
पद-विवरणम् :-
- इति / अव्ययम् ।
(thus)
न कश्चित् अपि जानाति
(nobody ever knows, noone ever knows)न कश्चित् अपि
(nobody ever, noone ever)न
न / अव्ययम्(no)
पद-विवरणम् :-
- न / अव्ययम् ।
(no)
कश्चित्
कश्चित् / अव्ययम्((m) somebody, someone)
पद-विवरणम् :-
- किम् (पुं) + चित् = कश्चित् / अव्ययम् ।
((m) somebody, someone) - किम् / त्रि (-कः-का-किम्) ।
((m) who, (f) who, (n) what)किम् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कः कौ के द्वितीया कम् कौ कान् तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु किम् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा का के काः द्वितीया काम् के काः तृतीया कया काभ्याम् काभिः चतुर्थी कस्यै काभ्याम् काभ्यः पञ्चमी कस्याः काभ्याम् काभ्यः षष्ठी कस्याः कयोः कासाम् सप्तमी कस्याम् कयोः कासु किम् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा किम् के कानि द्वितीया किम् के कानि तृतीया केन काभ्याम् कैः चतुर्थी कस्मै काभ्याम् केभ्यः पञ्चमी कस्मात् / द् काभ्याम् केभ्यः षष्ठी कस्य कयोः केषाम् सप्तमी कस्मिन् कयोः केषु
अपि
अपि / अव्ययम्(even, also, too)
पद-विवरणम् :-
- अपि / अव्ययम् ।
(even, also, too)
जानाति
ज्ञा + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](know)
| ज्ञा + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | जानाति | जानीतः | जानन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | जानासि | जानीथः | जानीथ |
| उत्तम-पुरुषः | जानामि | जानीवः | जानीमः |
धातु-विवरणम् :-
- ज्ञा [ज्ञा अवबोधने ; क्र्यादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to know, to realize, to understand)
अतः
अतः / अव्ययम्(hence)
पद-विवरणम् :-
- एतद् + तसिल् (सूत्र० ५|३|७) = अतः / अव्ययम् ।
(hence) - एतद् / त्रि (-एषः-एषा-एतत्) ।
((m) he, (f) she, (n) it)एतद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एषः एतौ एते द्वितीया एनम् / एतम् एनौ / एतौ एनान् / एतान् तृतीया एनेन / एतेन एताभ्याम् एतैः चतुर्थी एतस्मै एताभ्याम् एतेभ्यः पञ्चमी एतस्मात् / द् एताभ्याम् एतेभ्यः षष्ठी एतस्य एनयोः / एतयोः एतेषाम् सप्तमी एतस्मिन् एनयोः / एतयोः एतेषु एतद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एषा एते एताः द्वितीया एनाम् / एताम् एने / एते एनाः / एताः तृतीया एनया / एतया एताभ्याम् एताभिः चतुर्थी एतस्यै एताभ्याम् एताभ्यः पञ्चमी एतस्याः एताभ्याम् एताभ्यः षष्ठी एतस्याः एनयोः / एतयोः एतासाम् सप्तमी एतस्याम् एनयोः / एतयोः एतासु एतद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एतत् / द् एते एतानि द्वितीया एनत् / द् / एतत् / द् एने / एते एनानि / एतानि तृतीया एनेन / एतेन एताभ्याम् एतैः चतुर्थी एतस्मै एताभ्याम् एतेभ्यः पञ्चमी एतस्मात् / द् एताभ्याम् एतेभ्यः षष्ठी एतस्य एनयोः / एतयोः एतेषाम् सप्तमी एतस्मिन् एनयोः / एतयोः एतेषु
श्वः
श्वः / अव्ययम्(tomorrow)
पद-विवरणम् :-
- श्वः / अव्ययम् ।
(tomorrow)
करणीयानि (कार्याणि)
((the tasks) that must be performed)करणीयानि
करणीय / नपुं / प्र.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](must be done)
| करणीय / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | करणीयम् | करणीये | करणीयानि |
| द्वितीया | करणीयम् | करणीये | करणीयानि |
| तृतीया | करणीयेन | करणीयाभयाम् | करणीयैः |
| चतुर्थी | करणीयाय | करणीयाभयाम् | करणीयेभ्यः |
| पञ्चमी | करणीयात् / द् | करणीयाभयाम् | करणीयेभ्यः |
| षष्ठी | करणीयस्य | करणीययोः | करणीयानाम् |
| सप्तमी | करणीये | करणीययोः | करणीयेषु |
| सम्बोधन | करणीय | करणीये | करणीयानि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + अनीयर् (सूत्र० ३|१|९६) = करणीय / त्रि (-यः-या-यं) ।
(must be done)करणीय / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा करणीयः करणीयौ करणीयाः द्वितीया करणीयम् करणीयौ करणीयान् तृतीया करणीयेन करणीयाभयाम् करणीयैः चतुर्थी करणीयाय करणीयाभयाम् करणीयेभ्यः पञ्चमी करणीयात् / द् करणीयाभयाम् करणीयेभ्यः षष्ठी करणीयस्य करणीययोः करणीयानाम् सप्तमी करणीये करणीययोः करणीयेषु सम्बोधन करणीय करणीयौ करणीयाः करणीया / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा करणीया करणीये करणीयाः द्वितीया करणीयाम् करणीये करणीयाः तृतीया करणीयया करणीयाभ्याम् करणीयाभिः चतुर्थी करणीयायै करणीयाभ्याम् करणीयाभ्यः पञ्चमी करणीयायाः करणीयाभ्याम् करणीयाभ्यः षष्ठी करणीयायाः करणीययोः करणीयानाम् सप्तमी करणीयायाम् करणीययोः करणीयासु सम्बोधन करणीये करणीये करणीयाः करणीय / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा करणीयम् करणीये करणीयानि द्वितीया करणीयम् करणीये करणीयानि तृतीया करणीयेन करणीयाभयाम् करणीयैः चतुर्थी करणीयाय करणीयाभयाम् करणीयेभ्यः पञ्चमी करणीयात् / द् करणीयाभयाम् करणीयेभ्यः षष्ठी करणीयस्य करणीययोः करणीयानाम् सप्तमी करणीये करणीययोः करणीयेषु सम्बोधन करणीय करणीये करणीयानि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
कार्याणि
कार्य / नपुं / प्र.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](what ought to be done)
| कार्य / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| द्वितीया | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| तृतीया | कार्येण | कार्याभयाम् | कार्यैः |
| चतुर्थी | कार्याय | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यात् / द् | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| षष्ठी | कार्यस्य | कार्ययोः | कार्याणाम् |
| सप्तमी | कार्ये | कार्ययोः | कार्येषु |
| सम्बोधन | कार्य | कार्ये | कार्याणि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
बुद्धिमान्
बुद्धिमत् / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](one who is endowed with intelligence)
| बुद्धिमत् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | बुद्धिमान् | बुद्धिमन्तौ | बुद्धिमन्तः |
| द्वितीया | बुद्धिमन्तम् | बुद्धिमन्तौ | बुद्धिमतः |
| तृतीया | बुद्धिमता | बुद्धिमद्भ्याम् | बुद्धिमद्भिः |
| चतुर्थी | बुद्धिमते | बुद्धिमद्भ्याम् | बुद्धिमद्भ्यः |
| पञ्चमी | बुद्धिमतः | बुद्धिमद्भ्याम् | बुद्धिमद्भ्यः |
| षष्ठी | बुद्धिमतः | बुद्धिमतोः | बुद्धिमताम् |
| सप्तमी | बुद्धिमति | बुद्धिमतोः | बुद्धिमत्सु |
| सम्बोधन | बुद्धिमन् | बुद्धिमन्तौ | बुद्धिमन्तः |
पद-विवरणम् :-
- बुद्धि + मतुँप् (सूत्र० ५|२|९४) = बुद्धिमत् / त्रि (-मान्-मती-मत्) ।
(one who is endowed with intelligence)बुद्धिमत् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा बुद्धिमान् बुद्धिमन्तौ बुद्धिमन्तः द्वितीया बुद्धिमन्तम् बुद्धिमन्तौ बुद्धिमतः तृतीया बुद्धिमता बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भिः चतुर्थी बुद्धिमते बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भ्यः पञ्चमी बुद्धिमतः बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भ्यः षष्ठी बुद्धिमतः बुद्धिमतोः बुद्धिमताम् सप्तमी बुद्धिमति बुद्धिमतोः बुद्धिमत्सु सम्बोधन बुद्धिमन् बुद्धिमन्तौ बुद्धिमन्तः बुद्धिमती / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा बुद्धिमती बुद्धिमत्यौ बुद्धिमत्यः द्वितीया बुद्धिमतीम् बुद्धिमत्यौ बुद्धिमतीः तृतीया बुद्धिमत्या बुद्धिमतीभ्याम् बुद्धिमतीभिः चतुर्थी बुद्धिमत्यै बुद्धिमतीभ्याम् बुद्धिमतीभ्यः पञ्चमी बुद्धिमत्याः बुद्धिमतीभ्याम् बुद्धिमतीभ्यः षष्ठी बुद्धिमत्याः बुद्धिमत्योः बुद्धिमतीनाम् सप्तमी बुद्धिमत्याम् बुद्धिमत्योः बुद्धिमतीषु सम्बोधन बुद्धिमति बुद्धिमत्यौ बुद्धिमत्यः बुद्धिमत् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा बुद्धिमत् / द् बुद्धिमती बुद्धिमन्ति द्वितीया बुद्धिमत् / द् बुद्धिमती बुद्धिमन्ति तृतीया बुद्धिमता बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भिः चतुर्थी बुद्धिमते बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भ्यः पञ्चमी बुद्धिमतः बुद्धिमद्भ्याम् बुद्धिमद्भ्यः षष्ठी बुद्धिमतः बुद्धिमतोः बुद्धिमताम् सप्तमी बुद्धिमति बुद्धिमतोः बुद्धिमत्सु सम्बोधन बुद्धिमत् / द् बुद्धिमती बुद्धिमन्ति - बुध् + क्तिन् (सूत्र० ३|३|९४) = बुद्धि / स्त्री (-द्धिः) ।
(intellect)बुद्धि / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा बुद्धिः बुद्धी बुद्धयः द्वितीया बुद्धिम् बुद्धी बुद्धीः तृतीया बुद्ध्या बुद्धिभ्याम् बुद्धिभिः चतुर्थी बुद्ध्यै / बुद्धये बुद्धिभ्याम् बुद्धिभ्यः पञ्चमी बुद्ध्याः / बुद्धेः बुद्धिभ्याम् बुद्धिभ्यः षष्ठी बुद्ध्याः / बुद्धेः बुद्ध्योः बुद्धीनाम् सप्तमी बुद्ध्याम् / बुद्धौ बुद्ध्योः बुद्धिषु सम्बोधन बुद्धे बुद्धी बुद्धयः - बुध् [बुधँ अवगमने ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to know, to understand, to be awakened with knowledge, to be restored to senses, to think, to learn)
अद्य एव
(today itself)अद्य
अद्य / अव्ययम्(today)
पद-विवरणम् :-
- अद्य / अव्ययम् ।
(today)
एव
एव / अव्ययम्(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
पद-विवरणम् :-
- एव / अव्ययम् ।
(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
कुर्यात् / कुर्याद्
कृ + कर्तरि विधिलिँङ् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](should be done)
| कृ + कर्तरि विधिलिँङ् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | कुर्यात् / कुर्याद् | कुर्याताम् | कुर्युः |
| मध्यम-पुरुषः | कुर्याः | कुर्यातम् | कुर्यात |
| उत्तम-पुरुषः | कुर्याम् | कुर्याव | कुर्याम |
धातु-विवरणम् :-
- कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
Comments
Post a Comment