प्रवेशः - सुभाषितम् #02
उद्यमेनैव सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः ।
न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः ॥
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | (यथा) सुप्तस्य सिंहस्य मुखे मृगाः न हि प्रविशन्ति, (तथा) मनोरथैः (कार्याणि) न (सिध्यन्ति) । उद्यमेन एव हि कार्याणि सिध्यन्ति । |
| Purport |
Just like animals certainly do not enter into the mouth of the lion that has slept, what ought to be done are not accomplished by the mind, which is itself the chariot (or) which is like the chariot.
Certainly, what ought to be done are being accomplished by effort alone. |
(यथा)
यथा / अव्ययम्(according to (correlative to तथा))
पद-विवरणम् :-
- यद् + थाल् (सूत्र० ५|३|२३) = यथा / अव्ययम् ।
(according to (correlative to तथा)) - यद् / त्रि (-यः-या-यं) ।
((m) he who, (f) she who, (n) that which)यद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यः यौ ये द्वितीया यम् यौ यान् तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु यद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा या ये याः द्वितीया याम् ये याः तृतीया यया याभ्याम् याभिः चतुर्थी यस्यै याभ्याम् याभ्यः पञ्चमी यस्याः याभ्याम् याभ्यः षष्ठी यस्याः ययोः यासाम् सप्तमी यस्याम् ययोः यासु यद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा यत् / द् ये यानि द्वितीया यत् / द् ये यानि तृतीया येन याभ्याम् यैः चतुर्थी यस्मै याभ्याम् येभ्यः पञ्चमी यस्मात् / द् याभ्याम् येभ्यः षष्ठी यस्य ययोः येषाम् सप्तमी यस्मिन् ययोः येषु
सुप्तस्य सिंहस्य मुखे
(into the mouth of the lion that has slept)सुप्तस्य
सुप्त / पुं / ष.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](slept)
| सुप्त / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सुप्तः | सुप्तौ | सुप्ताः |
| द्वितीया | सुप्तम् | सुप्तौ | सुप्तान् |
| तृतीया | सुप्तेन | सुप्ताभयाम् | सुप्तैः |
| चतुर्थी | सुप्ताय | सुप्ताभयाम् | सुप्तेभ्यः |
| पञ्चमी | सुप्तात् / द् | सुप्ताभयाम् | सुप्तेभ्यः |
| षष्ठी | सुप्तस्य | सुप्तयोः | सुप्तानाम् |
| सप्तमी | सुप्ते | सुप्तयोः | सुप्तेषु |
| सम्बोधन | सुप्त | सुप्तौ | सुप्ताः |
पद-विवरणम् :-
- स्वप् + क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = सुप्त / त्रि (-प्तः-प्ता-प्तं) ।
(slept)सुप्त / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा सुप्तः सुप्तौ सुप्ताः द्वितीया सुप्तम् सुप्तौ सुप्तान् तृतीया सुप्तेन सुप्ताभयाम् सुप्तैः चतुर्थी सुप्ताय सुप्ताभयाम् सुप्तेभ्यः पञ्चमी सुप्तात् / द् सुप्ताभयाम् सुप्तेभ्यः षष्ठी सुप्तस्य सुप्तयोः सुप्तानाम् सप्तमी सुप्ते सुप्तयोः सुप्तेषु सम्बोधन सुप्त सुप्तौ सुप्ताः सुप्ता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सुप्ता सुप्ते सुप्ताः द्वितीया सुप्ताम् सुप्ते सुप्ताः तृतीया सुप्तया सुप्ताभ्याम् सुप्ताभिः चतुर्थी सुप्तायै सुप्ताभ्याम् सुप्ताभ्यः पञ्चमी सुप्तायाः सुप्ताभ्याम् सुप्ताभ्यः षष्ठी सुप्तायाः सुप्तयोः सुप्तानाम् सप्तमी सुप्तायाम् सुप्तयोः सुप्तासु सम्बोधन सुप्ते सुप्ते सुप्ताः सुप्त / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सुप्तम् सुप्ते सुप्तानि द्वितीया सुप्तम् सुप्ते सुप्तानि तृतीया सुप्तेन सुप्ताभयाम् सुप्तैः चतुर्थी सुप्ताय सुप्ताभयाम् सुप्तेभ्यः पञ्चमी सुप्तात् / द् सुप्ताभयाम् सुप्तेभ्यः षष्ठी सुप्तस्य सुप्तयोः सुप्तानाम् सप्तमी सुप्ते सुप्तयोः सुप्तेषु सम्बोधन सुप्त सुप्ते सुप्तानि - स्वप् [ञिष्वपँ शये ; अदादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to sleep)
सिंहस्य
सिंह / पुं / ष.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](of the lion)
| सिंह / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सिंहः | सिंहौ | सिंहाः |
| द्वितीया | सिंहम् | सिंहौ | सिंहान् |
| तृतीया | सिंहेन | सिंहाभयाम् | सिंहैः |
| चतुर्थी | सिंहाय | सिंहाभयाम् | सिंहेभ्यः |
| पञ्चमी | सिंहात् / द् | सिंहाभयाम् | सिंहेभ्यः |
| षष्ठी | सिंहस्य | सिंहयोः | सिंहानाम् |
| सप्तमी | सिंहे | सिंहयोः | सिंहेषु |
| सम्बोधन | सिंह | सिंहौ | सिंहाः |
पद-विवरणम् :-
- सिच् + कः (उणा० ५|०६२) = सिंह / पुं-स्त्री (-हः-ही) ।
((m) lion, (f) lioness)सिंह / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा सिंहः सिंहौ सिंहाः द्वितीया सिंहम् सिंहौ सिंहान् तृतीया सिंहेन सिंहाभयाम् सिंहैः चतुर्थी सिंहाय सिंहाभयाम् सिंहेभ्यः पञ्चमी सिंहात् / द् सिंहाभयाम् सिंहेभ्यः षष्ठी सिंहस्य सिंहयोः सिंहानाम् सप्तमी सिंहे सिंहयोः सिंहेषु सम्बोधन सिंह सिंहौ सिंहाः सिंही / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सिंही सिंह्यौ सिंह्यः द्वितीया सिंहीम् सिंह्यौ सिंहीः तृतीया सिंह्या सिंहीभ्याम् सिंहीभिः चतुर्थी सिंह्यै सिंहीभ्याम् सिंहीभ्यः पञ्चमी सिंह्याः सिंहीभ्याम् सिंहीभ्यः षष्ठी सिंह्याः सिंह्योः सिंहीनाम् सप्तमी सिंह्याम् सिंह्योः सिंहीषु सम्बोधन सिंहि सिंह्यौ सिंह्यः - सिच् [षिचँ क्षरणे ; तुदादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to sprinkle, to moisten)
मुखे
मुख / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](into the mouth)
| मुख / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | मुखम् | मुखे | मुखानि |
| द्वितीया | मुखम् | मुखे | मुखानि |
| तृतीया | मुखेन | मुखाभयाम् | मुखैः |
| चतुर्थी | मुखाय | मुखाभयाम् | मुखेभ्यः |
| पञ्चमी | मुखात् / द् | मुखाभयाम् | मुखेभ्यः |
| षष्ठी | मुखस्य | मुखयोः | मुखानाम् |
| सप्तमी | मुखे | मुखयोः | मुखेषु |
| सम्बोधन | मुख | मुखे | मुखानि |
पद-विवरणम् :-
- मुख / नपुं (-खं) ।
(face, mouth)मुख / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा मुखम् मुखे मुखानि द्वितीया मुखम् मुखे मुखानि तृतीया मुखेन मुखाभयाम् मुखैः चतुर्थी मुखाय मुखाभयाम् मुखेभ्यः पञ्चमी मुखात् / द् मुखाभयाम् मुखेभ्यः षष्ठी मुखस्य मुखयोः मुखानाम् सप्तमी मुखे मुखयोः मुखेषु सम्बोधन मुख मुखे मुखानि
मृगाः न हि प्रविशन्ति
(animals, certainly, does not enter)मृगाः
मृग / पुं / प्र.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](animals)
| मृग / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | मृगः | मृगौ | मृगाः |
| द्वितीया | मृगम् | मृगौ | मृगान् |
| तृतीया | मृगेण | मृगाभयाम् | मृगैः |
| चतुर्थी | मृगाय | मृगाभयाम् | मृगेभ्यः |
| पञ्चमी | मृगात् / द् | मृगाभयाम् | मृगेभ्यः |
| षष्ठी | मृगस्य | मृगयोः | मृगाणाम् |
| सप्तमी | मृगे | मृगयोः | मृगेषु |
| सम्बोधन | मृग | मृगौ | मृगाः |
पद-विवरणम् :-
- मृग / पुं-स्त्री (-गः-गी) ।
([1] animal; [2] deer)मृग / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा मृगः मृगौ मृगाः द्वितीया मृगम् मृगौ मृगान् तृतीया मृगेण मृगाभयाम् मृगैः चतुर्थी मृगाय मृगाभयाम् मृगेभ्यः पञ्चमी मृगात् / द् मृगाभयाम् मृगेभ्यः षष्ठी मृगस्य मृगयोः मृगाणाम् सप्तमी मृगे मृगयोः मृगेषु सम्बोधन मृग मृगौ मृगाः मृगी / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा मृगी मृग्यौ मृग्यः द्वितीया मृगीम् मृग्यौ मृगीः तृतीया मृग्या मृगीभ्याम् मृगीभिः चतुर्थी मृग्यै मृगीभ्याम् मृगीभ्यः पञ्चमी मृग्याः मृगीभ्याम् मृगीभ्यः षष्ठी मृग्याः मृग्योः मृगीणाम् सप्तमी मृग्याम् मृग्योः मृगीषु सम्बोधन मृगि मृग्यौ मृग्यः
न हि प्रविशन्ति
(certainly, does not enter)न
न / अव्ययम्(no)
पद-विवरणम् :-
- न / अव्ययम् ।
(no)
हि
हि / अव्ययम्(assuredly, certainly)
पद-विवरणम् :-
- हि / अव्ययम् ।
(assuredly, certainly)
प्रविशन्ति
प्र + विश् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व [धातु-रूपम्](enter)
| प्र + विश् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | प्रविशति | प्रविशतः | प्रविशन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | प्रविशसि | प्रविशथः | प्रविशथ |
| उत्तम-पुरुषः | प्रविशामि | प्रविशावः | प्रविशामः |
धातु-विवरणम् :-
- विश् [विशँ प्रवेशने ; तुदादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to enter)
(तथा)
तथा / अव्ययम्(so also, likewise (correlative to यथा))
पद-विवरणम् :-
- तद् + थाल् (सूत्र० ५|३|२३) = तथा / अव्ययम् ।
(so also, likewise (correlative to यथा)) - तद् / त्रि (-सः-सा-तत्) ।
((m) he, (f) she, (n) it)तद् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सः तौ ते द्वितीया तम् तौ तान् तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु तद् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सा ते ताः द्वितीया ताम् ते ताः तृतीया तया ताभ्याम् ताभिः चतुर्थी तस्यै ताभ्याम् ताभ्यः पञ्चमी तस्याः ताभ्याम् ताभ्यः षष्ठी तस्याः तयोः तासाम् सप्तमी तस्याम् तयोः तासु तद् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा तत् / द् ते तानि द्वितीया तत् / द् ते तानि तृतीया तेन ताभ्याम् तैः चतुर्थी तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमी तस्मात् / द् ताभ्याम् तेभ्यः षष्ठी तस्य तयोः तेषाम् सप्तमी तस्मिन् तयोः तेषु
मनोरथैः (कार्याणि) न (सिध्यन्ति)
(by the mind, which is itself the chariot (or) which is like the chariot, what ought to be done are not accomplished)मनोरथैः
मनोरथ / पुं / तृ.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](by the mind, which is itself the chariot)
| मनोरथ / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | मनोरथः | मनोरथौ | मनोरथाः |
| द्वितीया | मनोरथम् | मनोरथौ | मनोरथान् |
| तृतीया | मनोरथेन | मनोरथाभयाम् | मनोरथैः |
| चतुर्थी | मनोरथाय | मनोरथाभयाम् | मनोरथेभ्यः |
| पञ्चमी | मनोरथात् / द् | मनोरथाभयाम् | मनोरथेभ्यः |
| षष्ठी | मनोरथस्य | मनोरथयोः | मनोरथानाम् |
| सप्तमी | मनोरथे | मनोरथयोः | मनोरथेषु |
| सम्बोधन | मनोरथ | मनोरथौ | मनोरथाः |
पद-विवरणम् :-
- [अवधारणा-पूर्व-पद-कर्मधारय-समासः]
मनः (एव) रथः इति मनोरथः, तैः मनोरथैः । मनोरथ / पुं (-थः) ।
(by the mind, which is itself the chariot)मनोरथ / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा मनोरथः मनोरथौ मनोरथाः द्वितीया मनोरथम् मनोरथौ मनोरथान् तृतीया मनोरथेन मनोरथाभयाम् मनोरथैः चतुर्थी मनोरथाय मनोरथाभयाम् मनोरथेभ्यः पञ्चमी मनोरथात् / द् मनोरथाभयाम् मनोरथेभ्यः षष्ठी मनोरथस्य मनोरथयोः मनोरथानाम् सप्तमी मनोरथे मनोरथयोः मनोरथेषु सम्बोधन मनोरथ मनोरथौ मनोरथाः - मन् + असुन् (उणा० ४|१८८) = मनस् / नपुं (-नः) ।
(mind, intellect, the faculty of reasoning or understanding)मनस् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा मनः मनसी मनांसि द्वितीया मनः मनसी मनांसि तृतीया मनसा मनोभ्याम् मनोभिः चतुर्थी मनसे मनोभ्याम् मनोभ्यः पञ्चमी मनसः मनोभ्याम् मनोभ्यः षष्ठी मनसः मनसोः मनसाम् सप्तमी मनसि मनसोः मनःसु / मनस्सु सम्बोधन मनः मनसी मनांसि - मन् [मनँ ज्ञाने ; दिवादिः ; आत्मनेपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to believe, to know, to understand, to consider, to think) - रम् + कथन् (उणा० २|००२) = रथ / पुं (-थः) ।
(chariot)रथ / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा रथः रथौ रथाः द्वितीया रथम् रथौ रथान् तृतीया रथेन रथाभयाम् रथैः चतुर्थी रथाय रथाभयाम् रथेभ्यः पञ्चमी रथात् / द् रथाभयाम् रथेभ्यः षष्ठी रथस्य रथयोः रथानाम् सप्तमी रथे रथयोः रथेषु सम्बोधन रथ रथौ रथाः - रम् [रमँ क्रीडायाम् ; भ्वादिः ; आत्मनेपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to enjoy, to rejoice, to play)
कार्याणि
कार्य / नपुं / प्र.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](what ought to be done)
| कार्य / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| द्वितीया | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| तृतीया | कार्येण | कार्याभयाम् | कार्यैः |
| चतुर्थी | कार्याय | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यात् / द् | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| षष्ठी | कार्यस्य | कार्ययोः | कार्याणाम् |
| सप्तमी | कार्ये | कार्ययोः | कार्येषु |
| सम्बोधन | कार्य | कार्ये | कार्याणि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
न सिध्यन्ति
(are not accomplished)न
न / अव्ययम्(no)
पद-विवरणम् :-
- न / अव्ययम् ।
(no)
सिध्यन्ति
सिध् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व [धातु-रूपम्](are being accomplished)
| सिध् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | सिध्यति | सिध्यतः | सिध्यन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | सिध्यसि | सिध्यथः | सिध्यथ |
| उत्तम-पुरुषः | सिध्यामि | सिध्यावः | सिध्यामः |
धातु-विवरणम् :-
- सिध् [षिधुँ संराद्धौ ; दिवादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to be thoroughly prepared, to be accomplished, to be achieved, to be ready)
उद्यमेन एव हि कार्याणि सिध्यन्ति
(certainly by effort alone, what ought to be done are being accomplished)उद्यमेन एव हि
(certainly by effort alone)उद्यमेन
उद्यम / पुं / तृ.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](by preparation, effort, undertaking, endeavour, exertion, diligence, perseverance)
| उद्यम / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | उद्यमः | उद्यमौ | उद्यमाः |
| द्वितीया | उद्यमम् | उद्यमौ | उद्यमान् |
| तृतीया | उद्यमेन | उद्यमाभयाम् | उद्यमैः |
| चतुर्थी | उद्यमाय | उद्यमाभयाम् | उद्यमेभ्यः |
| पञ्चमी | उद्यमात् / द् | उद्यमाभयाम् | उद्यमेभ्यः |
| षष्ठी | उद्यमस्य | उद्यमयोः | उद्यमानाम् |
| सप्तमी | उद्यमे | उद्यमयोः | उद्यमेषु |
| सम्बोधन | उद्यम | उद्यमौ | उद्यमाः |
पद-विवरणम् :-
- उत् + यम् + भावे घञ् (सूत्र० ३|३|१८) = उद्यम / त्रि (-मः-मा-मं) ।
(preparation, effort, undertaking, endeavour, exertion, diligence, perseverance)उद्यम / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा उद्यमः उद्यमौ उद्यमाः द्वितीया उद्यमम् उद्यमौ उद्यमान् तृतीया उद्यमेन उद्यमाभयाम् उद्यमैः चतुर्थी उद्यमाय उद्यमाभयाम् उद्यमेभ्यः पञ्चमी उद्यमात् / द् उद्यमाभयाम् उद्यमेभ्यः षष्ठी उद्यमस्य उद्यमयोः उद्यमानाम् सप्तमी उद्यमे उद्यमयोः उद्यमेषु सम्बोधन उद्यम उद्यमौ उद्यमाः उद्यमा / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा उद्यमा उद्यमे उद्यमाः द्वितीया उद्यमाम् उद्यमे उद्यमाः तृतीया उद्यमया उद्यमाभ्याम् उद्यमाभिः चतुर्थी उद्यमायै उद्यमाभ्याम् उद्यमाभ्यः पञ्चमी उद्यमायाः उद्यमाभ्याम् उद्यमाभ्यः षष्ठी उद्यमायाः उद्यमयोः उद्यमानाम् सप्तमी उद्यमायाम् उद्यमयोः उद्यमासु सम्बोधन उद्यमे उद्यमे उद्यमाः उद्यम / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा उद्यमम् उद्यमे उद्यमानि द्वितीया उद्यमम् उद्यमे उद्यमानि तृतीया उद्यमेन उद्यमाभयाम् उद्यमैः चतुर्थी उद्यमाय उद्यमाभयाम् उद्यमेभ्यः पञ्चमी उद्यमात् / द् उद्यमाभयाम् उद्यमेभ्यः षष्ठी उद्यमस्य उद्यमयोः उद्यमानाम् सप्तमी उद्यमे उद्यमयोः उद्यमेषु सम्बोधन उद्यम उद्यमे उद्यमानि
एव
एव / अव्ययम्(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
पद-विवरणम् :-
- एव / अव्ययम् ।
(even, certainly, that itself, that alone, etc …)
हि
हि / अव्ययम्(assuredly, certainly)
पद-विवरणम् :-
- हि / अव्ययम् ।
(assuredly, certainly)
कार्याणि
कार्य / नपुं / प्र.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](what ought to be done)
| कार्य / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| द्वितीया | कार्यम् | कार्ये | कार्याणि |
| तृतीया | कार्येण | कार्याभयाम् | कार्यैः |
| चतुर्थी | कार्याय | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यात् / द् | कार्याभयाम् | कार्येभ्यः |
| षष्ठी | कार्यस्य | कार्ययोः | कार्याणाम् |
| सप्तमी | कार्ये | कार्ययोः | कार्येषु |
| सम्बोधन | कार्य | कार्ये | कार्याणि |
पद-विवरणम् :-
- कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
सिध्यन्ति
सिध् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व [धातु-रूपम्](are being accomplished)
| सिध् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | सिध्यति | सिध्यतः | सिध्यन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | सिध्यसि | सिध्यथः | सिध्यथ |
| उत्तम-पुरुषः | सिध्यामि | सिध्यावः | सिध्यामः |
धातु-विवरणम् :-
- सिध् [षिधुँ संराद्धौ ; दिवादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to be thoroughly prepared, to be accomplished, to be achieved, to be ready)
Comments
Post a Comment