प्रवेशः - सूक्तिः #08
ज्ञातसारोऽपि खल्वेकः सन्दिग्धे कार्यवस्तुनि ।
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | एकः ज्ञातसारः अपि कार्यवस्तुनि संदिग्धे खलु ?! |
| Purport | Even though one has thoroughly learnt, in the thing that ought to be done, he is uncertain or doubtful, isn't it?! |
एकः ज्ञातसारः अपि
(even though, by the one who has thoroughly learnt)एकः
एक / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](one)
| एक / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | एकः | ||
| द्वितीया | एकम् | ||
| तृतीया | एकेन | ||
| चतुर्थी | एकस्मै | ||
| पञ्चमी | एकस्मात् / द् | ||
| षष्ठी | एकस्य | ||
| सप्तमी | एकस्मिन् |
पद-विवरणम् :-
- एक / त्रि (-कः-का-कं) [ए.व एव] ।
(one)एक / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकः द्वितीया एकम् तृतीया एकेन चतुर्थी एकस्मै पञ्चमी एकस्मात् / द् षष्ठी एकस्य सप्तमी एकस्मिन् एका / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एका द्वितीया एकाम् तृतीया एकया चतुर्थी एकस्यै पञ्चमी एकस्याः षष्ठी एकस्याः सप्तमी एकस्याम् एक / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकम् द्वितीया एकम् तृतीया एकेन चतुर्थी एकस्मै पञ्चमी एकस्मात् / द् षष्ठी एकस्य सप्तमी एकस्मिन्
ज्ञातसारः
ज्ञातसार / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](he, by whom, it has been thoroughly learnt)
| ज्ञातसार / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | ज्ञातसारः | ज्ञातसारौ | ज्ञातसाराः |
| द्वितीया | ज्ञातसारम् | ज्ञातसारौ | ज्ञातसारान् |
| तृतीया | ज्ञातसारेण | ज्ञातसाराभयाम् | ज्ञातसारैः |
| चतुर्थी | ज्ञातसाराय | ज्ञातसाराभयाम् | ज्ञातसारेभ्यः |
| पञ्चमी | ज्ञातसारात् / द् | ज्ञातसाराभयाम् | ज्ञातसारेभ्यः |
| षष्ठी | ज्ञातसारस्य | ज्ञातसारयोः | ज्ञातसाराणाम् |
| सप्तमी | ज्ञातसारे | ज्ञातसारयोः | ज्ञातसारेषु |
| सम्बोधन | ज्ञातसार | ज्ञातसारौ | ज्ञातसाराः |
पद-विवरणम् :-
- [समानाधिकरण-तृतीयार्थ-बहुव्रीहि-समासः]
ज्ञातः सारः येन, सः ज्ञातसारः । ज्ञातसार / त्रि (-रः-रा-रं) ।
(he, by whom, it has been thoroughly learnt)ज्ञातसार / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा ज्ञातसारः ज्ञातसारौ ज्ञातसाराः द्वितीया ज्ञातसारम् ज्ञातसारौ ज्ञातसारान् तृतीया ज्ञातसारेण ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारैः चतुर्थी ज्ञातसाराय ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारेभ्यः पञ्चमी ज्ञातसारात् / द् ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारेभ्यः षष्ठी ज्ञातसारस्य ज्ञातसारयोः ज्ञातसाराणाम् सप्तमी ज्ञातसारे ज्ञातसारयोः ज्ञातसारेषु सम्बोधन ज्ञातसार ज्ञातसारौ ज्ञातसाराः ज्ञातसारा / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा ज्ञातसारा ज्ञातसारे ज्ञातसाराः द्वितीया ज्ञातसाराम् ज्ञातसारे ज्ञातसाराः तृतीया ज्ञातसारया ज्ञातसाराभ्याम् ज्ञातसाराभिः चतुर्थी ज्ञातसारायै ज्ञातसाराभ्याम् ज्ञातसाराभ्यः पञ्चमी ज्ञातसारायाः ज्ञातसाराभ्याम् ज्ञातसाराभ्यः षष्ठी ज्ञातसारायाः ज्ञातसारयोः ज्ञातसाराणाम् सप्तमी ज्ञातसारायाम् ज्ञातसारयोः ज्ञातसारासु सम्बोधन ज्ञातसारे ज्ञातसारे ज्ञातसाराः ज्ञातसार / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा ज्ञातसारम् ज्ञातसारे ज्ञातसाराणि द्वितीया ज्ञातसारम् ज्ञातसारे ज्ञातसाराणि तृतीया ज्ञातसारेण ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारैः चतुर्थी ज्ञातसाराय ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारेभ्यः पञ्चमी ज्ञातसारात् / द् ज्ञातसाराभयाम् ज्ञातसारेभ्यः षष्ठी ज्ञातसारस्य ज्ञातसारयोः ज्ञातसाराणाम् सप्तमी ज्ञातसारे ज्ञातसारयोः ज्ञातसारेषु सम्बोधन ज्ञातसार ज्ञातसारे ज्ञातसाराणि - ज्ञा + क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = ज्ञात / त्रि (-तः-ता-तं) ।
(known, comprehended, understood fully)ज्ञात / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा ज्ञातः ज्ञातौ ज्ञाताः द्वितीया ज्ञातम् ज्ञातौ ज्ञातान् तृतीया ज्ञातेन ज्ञाताभयाम् ज्ञातैः चतुर्थी ज्ञाताय ज्ञाताभयाम् ज्ञातेभ्यः पञ्चमी ज्ञातात् / द् ज्ञाताभयाम् ज्ञातेभ्यः षष्ठी ज्ञातस्य ज्ञातयोः ज्ञातानाम् सप्तमी ज्ञाते ज्ञातयोः ज्ञातेषु सम्बोधन ज्ञात ज्ञातौ ज्ञाताः ज्ञाता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा ज्ञाता ज्ञाते ज्ञाताः द्वितीया ज्ञाताम् ज्ञाते ज्ञाताः तृतीया ज्ञातया ज्ञाताभ्याम् ज्ञाताभिः चतुर्थी ज्ञातायै ज्ञाताभ्याम् ज्ञाताभ्यः पञ्चमी ज्ञातायाः ज्ञाताभ्याम् ज्ञाताभ्यः षष्ठी ज्ञातायाः ज्ञातयोः ज्ञातानाम् सप्तमी ज्ञातायाम् ज्ञातयोः ज्ञातासु सम्बोधन ज्ञाते ज्ञाते ज्ञाताः ज्ञात / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा ज्ञातम् ज्ञाते ज्ञातानि द्वितीया ज्ञातम् ज्ञाते ज्ञातानि तृतीया ज्ञातेन ज्ञाताभयाम् ज्ञातैः चतुर्थी ज्ञाताय ज्ञाताभयाम् ज्ञातेभ्यः पञ्चमी ज्ञातात् / द् ज्ञाताभयाम् ज्ञातेभ्यः षष्ठी ज्ञातस्य ज्ञातयोः ज्ञातानाम् सप्तमी ज्ञाते ज्ञातयोः ज्ञातेषु सम्बोधन ज्ञात ज्ञाते ज्ञातानि - ज्ञा [ज्ञा अवबोधने ; क्र्यादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to know, to realize, to understand) - सृ + घञ् (सूत्र० ३|३|१८) = सार / त्रि (-रः-रा-रं) ।
(best, excellent, genuine, true, thorough)सार / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा सारः सारौ साराः द्वितीया सारम् सारौ सारान् तृतीया सारेण साराभयाम् सारैः चतुर्थी साराय साराभयाम् सारेभ्यः पञ्चमी सारात् / द् साराभयाम् सारेभ्यः षष्ठी सारस्य सारयोः साराणाम् सप्तमी सारे सारयोः सारेषु सम्बोधन सार सारौ साराः सारा / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सारा सारे साराः द्वितीया साराम् सारे साराः तृतीया सारया साराभ्याम् साराभिः चतुर्थी सारायै साराभ्याम् साराभ्यः पञ्चमी सारायाः साराभ्याम् साराभ्यः षष्ठी सारायाः सारयोः साराणाम् सप्तमी सारायाम् सारयोः सारासु सम्बोधन सारे सारे साराः सार / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सारम् सारे साराणि द्वितीया सारम् सारे साराणि तृतीया सारेण साराभयाम् सारैः चतुर्थी साराय साराभयाम् सारेभ्यः पञ्चमी सारात् / द् साराभयाम् सारेभ्यः षष्ठी सारस्य सारयोः साराणाम् सप्तमी सारे सारयोः सारेषु सम्बोधन सार सारे साराणि - सृ [सृ गतौ ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to go, to move, to approach, to slip)
अपि
अपि / अव्ययम्(even, also, too)
पद-विवरणम् :-
- अपि / अव्ययम् ।
(even, also, too)
कार्यवस्तुनि
कार्यवस्तु / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in the thing that ought to be done)
| कार्यवस्तु / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | कार्यवस्तु | कार्यवस्तुनी | कार्यवस्तूनि |
| द्वितीया | कार्यवस्तु | कार्यवस्तुनी | कार्यवस्तूनि |
| तृतीया | कार्यवस्तुना | कार्यवस्तुभ्याम् | कार्यवस्तुभिः |
| चतुर्थी | कार्यवस्तुने | कार्यवस्तुभ्याम् | कार्यवस्तुभ्यः |
| पञ्चमी | कार्यवस्तुनः | कार्यवस्तुभ्याम् | कार्यवस्तुभ्यः |
| षष्ठी | कार्यवस्तुनः | कार्यवस्तुनोः | कार्यवस्तूनाम् |
| सप्तमी | कार्यवस्तुनि | कार्यवस्तुनोः | कार्यवस्तुषु |
| सम्बोधन | कार्यवस्तो / कार्यवस्तु | कार्यवस्तुनी | कार्यवस्तूनि |
पद-विवरणम् :-
- [षष्ठी-तत्-पुरुष-समासः]
कार्याणां वस्तु इति कार्यवस्तु, तस्मिन् कार्यवस्तुनि । कार्यवस्तु / नपुं (-तु) ।
(in the thing that ought to be done)कार्यवस्तु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यवस्तु कार्यवस्तुनी कार्यवस्तूनि द्वितीया कार्यवस्तु कार्यवस्तुनी कार्यवस्तूनि तृतीया कार्यवस्तुना कार्यवस्तुभ्याम् कार्यवस्तुभिः चतुर्थी कार्यवस्तुने कार्यवस्तुभ्याम् कार्यवस्तुभ्यः पञ्चमी कार्यवस्तुनः कार्यवस्तुभ्याम् कार्यवस्तुभ्यः षष्ठी कार्यवस्तुनः कार्यवस्तुनोः कार्यवस्तूनाम् सप्तमी कार्यवस्तुनि कार्यवस्तुनोः कार्यवस्तुषु सम्बोधन कार्यवस्तो / कार्यवस्तु कार्यवस्तुनी कार्यवस्तूनि - कृ + ण्यत् (सूत्र० ३|१|१२४) = कार्य / नपुं (-र्यं) ।
(what ought to be done)कार्य / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा कार्यम् कार्ये कार्याणि द्वितीया कार्यम् कार्ये कार्याणि तृतीया कार्येण कार्याभयाम् कार्यैः चतुर्थी कार्याय कार्याभयाम् कार्येभ्यः पञ्चमी कार्यात् / द् कार्याभयाम् कार्येभ्यः षष्ठी कार्यस्य कार्ययोः कार्याणाम् सप्तमी कार्ये कार्ययोः कार्येषु सम्बोधन कार्य कार्ये कार्याणि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make) - वस् + तुन् (उणा० १|०७५) = वस्तु / नपुं (-तु) ।
([1] thing, matter, substance; [2] natural disposition, essential property, nature, essence)वस्तु / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा वस्तु वस्तुनी वस्तूनि द्वितीया वस्तु वस्तुनी वस्तूनि तृतीया वस्तुना वस्तुभ्याम् वस्तुभिः चतुर्थी वस्तुने वस्तुभ्याम् वस्तुभ्यः पञ्चमी वस्तुनः वस्तुभ्याम् वस्तुभ्यः षष्ठी वस्तुनः वस्तुनोः वस्तूनाम् सप्तमी वस्तुनि वस्तुनोः वस्तुषु सम्बोधन वस्तो / वस्तु वस्तुनी वस्तूनि - वस् [वसँ निवासे ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to dwell, to live, to stay)
संदिग्धे खलु ?!
(uncertain or doubtful, isn't it?!)सन्दिग्धे / संदिग्धे
सम् + दिह् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](entertaining doubt, uncertain, obscure, doubtful)
| सम् + दिह् + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | सन्दिग्धे / संदिग्धे | सन्दिहाते / संदिहाते | सन्दिहते / संदिहते |
| मध्यम-पुरुषः | सन्धिक्षे / संधिक्षे | सन्दिहाथे / संदिहाथे | सन्धिग्ध्वे / संधिग्ध्वे |
| उत्तम-पुरुषः | सन्दिहे / संदिहे | सन्दिह्वहे / संदिह्वहे | सन्दिह्महे / संदिह्महे |
धातु-विवरणम् :-
- दिह् [दिहँ उपचये ; अदादिः ; उभयपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to grow, to collect, to dishonor)
खलु
खलु / अव्ययम्([1] an expression indicating inquiry; [2] an expression of ascertainment (certainly, indeed, etc ...))
पद-विवरणम् :-
- खलु / अव्ययम् ।
([1] an expression indicating inquiry; [2] an expression of ascertainment (certainly, indeed, etc ...))
Very well done! Thanks for this great service.
ReplyDeleteThank you :)
Delete