प्रवेशः - सूक्तिः #07
मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः ।
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | परप्रत्ययनेयबुद्धिः मूढः (भवति) । |
| Purport | One whose intellect is lead by the experience (or confidence) of others, is a fool. |
परप्रत्ययनेयबुद्धिः
परप्रत्ययनेयबुद्धि / स्त्री / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](one whose intellect is lead by the experience / confidence of others)
| परप्रत्ययनेयबुद्धि / स्त्री | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | परप्रत्ययनेयबुद्धिः | परप्रत्ययनेयबुद्धी | परप्रत्ययनेयबुद्धयः |
| द्वितीया | परप्रत्ययनेयबुद्धिम् | परप्रत्ययनेयबुद्धी | परप्रत्ययनेयबुद्धीः |
| तृतीया | परप्रत्ययनेयबुद्ध्या | परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् | परप्रत्ययनेयबुद्धिभिः |
| चतुर्थी | परप्रत्ययनेयबुद्ध्यै / परप्रत्ययनेयबुद्धये | परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् | परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्यः |
| पञ्चमी | परप्रत्ययनेयबुद्ध्याः / परप्रत्ययनेयबुद्धेः | परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् | परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्यः |
| षष्ठी | परप्रत्ययनेयबुद्ध्याः / परप्रत्ययनेयबुद्धेः | परप्रत्ययनेयबुद्ध्योः | परप्रत्ययनेयबुद्धीनाम् |
| सप्तमी | परप्रत्ययनेयबुद्ध्याम् / परप्रत्ययनेयबुद्धौ | परप्रत्ययनेयबुद्ध्योः | परप्रत्ययनेयबुद्धिषु |
| सम्बोधन | परप्रत्ययनेयबुद्धे | परप्रत्ययनेयबुद्धी | परप्रत्ययनेयबुद्धयः |
पद-विवरणम् :-
- [समानाधिकरण-षष्ठ्यर्थ-बहुव्रीहि-समासः]
परप्रत्ययनेया बुद्धिः यस्य, सः परप्रत्ययनेयबुद्धिः । परप्रत्ययनेयबुद्धि / स्त्री (-द्धिः) ।
(one whose intellect is lead by the experience / confidence of others)परप्रत्ययनेयबुद्धि / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा परप्रत्ययनेयबुद्धिः परप्रत्ययनेयबुद्धी परप्रत्ययनेयबुद्धयः द्वितीया परप्रत्ययनेयबुद्धिम् परप्रत्ययनेयबुद्धी परप्रत्ययनेयबुद्धीः तृतीया परप्रत्ययनेयबुद्ध्या परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् परप्रत्ययनेयबुद्धिभिः चतुर्थी परप्रत्ययनेयबुद्ध्यै / परप्रत्ययनेयबुद्धये परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्यः पञ्चमी परप्रत्ययनेयबुद्ध्याः / परप्रत्ययनेयबुद्धेः परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्याम् परप्रत्ययनेयबुद्धिभ्यः षष्ठी परप्रत्ययनेयबुद्ध्याः / परप्रत्ययनेयबुद्धेः परप्रत्ययनेयबुद्ध्योः परप्रत्ययनेयबुद्धीनाम् सप्तमी परप्रत्ययनेयबुद्ध्याम् / परप्रत्ययनेयबुद्धौ परप्रत्ययनेयबुद्ध्योः परप्रत्ययनेयबुद्धिषु सम्बोधन परप्रत्ययनेयबुद्धे परप्रत्ययनेयबुद्धी परप्रत्ययनेयबुद्धयः - [तृतीया-तत्-पुरुष-समासः]
परप्रत्ययेन नेयः इति परप्रत्ययनेयः । परप्रत्ययनेय / त्रि (-यः-या-यं) ।
(ought to be lead by the experience / confidence of others)परप्रत्ययनेय / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा परप्रत्ययनेयः परप्रत्ययनेयौ परप्रत्ययनेयाः द्वितीया परप्रत्ययनेयम् परप्रत्ययनेयौ परप्रत्ययनेयान् तृतीया परप्रत्ययनेयेन परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयैः चतुर्थी परप्रत्ययनेयाय परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयेभ्यः पञ्चमी परप्रत्ययनेयात् / द् परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयेभ्यः षष्ठी परप्रत्ययनेयस्य परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयानाम् सप्तमी परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयेषु सम्बोधन परप्रत्ययनेय परप्रत्ययनेयौ परप्रत्ययनेयाः परप्रत्ययनेया / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा परप्रत्ययनेया परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयाः द्वितीया परप्रत्ययनेयाम् परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयाः तृतीया परप्रत्ययनेयया परप्रत्ययनेयाभ्याम् परप्रत्ययनेयाभिः चतुर्थी परप्रत्ययनेयायै परप्रत्ययनेयाभ्याम् परप्रत्ययनेयाभ्यः पञ्चमी परप्रत्ययनेयायाः परप्रत्ययनेयाभ्याम् परप्रत्ययनेयाभ्यः षष्ठी परप्रत्ययनेयायाः परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयानाम् सप्तमी परप्रत्ययनेयायाम् परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयासु सम्बोधन परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयाः परप्रत्ययनेय / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा परप्रत्ययनेयम् परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयानि द्वितीया परप्रत्ययनेयम् परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयानि तृतीया परप्रत्ययनेयेन परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयैः चतुर्थी परप्रत्ययनेयाय परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयेभ्यः पञ्चमी परप्रत्ययनेयात् / द् परप्रत्ययनेयाभयाम् परप्रत्ययनेयेभ्यः षष्ठी परप्रत्ययनेयस्य परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयानाम् सप्तमी परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेययोः परप्रत्ययनेयेषु सम्बोधन परप्रत्ययनेय परप्रत्ययनेये परप्रत्ययनेयानि - [षष्ठी-तत्-पुरुष-समासः]
परस्य प्रत्ययः इति परप्रत्ययः । परप्रत्यय / पुं (-यः) ।
(experience / confidence of others)परप्रत्यय / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा परप्रत्ययः परप्रत्ययौ परप्रत्ययाः द्वितीया परप्रत्ययम् परप्रत्ययौ परप्रत्ययान् तृतीया परप्रत्ययेन परप्रत्ययाभयाम् परप्रत्ययैः चतुर्थी परप्रत्ययाय परप्रत्ययाभयाम् परप्रत्ययेभ्यः पञ्चमी परप्रत्ययात् / द् परप्रत्ययाभयाम् परप्रत्ययेभ्यः षष्ठी परप्रत्ययस्य परप्रत्यययोः परप्रत्ययानाम् सप्तमी परप्रत्यये परप्रत्यययोः परप्रत्ययेषु सम्बोधन परप्रत्यय परप्रत्ययौ परप्रत्ययाः - पर / त्रि (-रः-रा-रं) ।
([1] (of place) farther, remoter, ulterior, opposite (shore), next (life); [2] (of time) past, previous, former, ancient, old, future, subsequent, following, after, later, latest, extreme (age), high (time); [3] (of amount) exceeding, more than, remaining over; [4] (of sequence) following, coming next after, last; [5] (of repeated sequence) each, successive; [6] (of degree) superior than, higher than, better than, worse than, rarely, supreme, pre-eminent, beyond, surpassing, superior, better, best, utmost, deepest, greatest; [7] (of range) transcending; [8] (of relation) (a) other, different from; (b) alien, strange, estranged, hostile, foe, enemy, inimical, adverse, extreme)पर / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा परः परौ पराः द्वितीया परम् परौ परान् तृतीया परेण पराभयाम् परैः चतुर्थी पराय पराभयाम् परेभ्यः पञ्चमी परात् / द् पराभयाम् परेभ्यः षष्ठी परस्य परयोः पराणाम् सप्तमी परे परयोः परेषु सम्बोधन पर परौ पराः परा / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा परा परे पराः द्वितीया पराम् परे पराः तृतीया परया पराभ्याम् पराभिः चतुर्थी परायै पराभ्याम् पराभ्यः पञ्चमी परायाः पराभ्याम् पराभ्यः षष्ठी परायाः परयोः पराणाम् सप्तमी परायाम् परयोः परासु सम्बोधन परे परे पराः पर / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा परम् परे पराणि द्वितीया परम् परे पराणि तृतीया परेण पराभयाम् परैः चतुर्थी पराय पराभयाम् परेभ्यः पञ्चमी परात् / द् पराभयाम् परेभ्यः षष्ठी परस्य परयोः पराणाम् सप्तमी परे परयोः परेषु सम्बोधन पर परे पराणि - प्रति + इ + अच् (सूत्र० ३|१|१३४) = प्रत्यय / पुं (-यः) ।
(trust, faith, belief, confidence, apprehension)प्रत्यय / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा प्रत्ययः प्रत्ययौ प्रत्ययाः द्वितीया प्रत्ययम् प्रत्ययौ प्रत्ययान् तृतीया प्रत्ययेन प्रत्ययाभयाम् प्रत्ययैः चतुर्थी प्रत्ययाय प्रत्ययाभयाम् प्रत्ययेभ्यः पञ्चमी प्रत्ययात् / द् प्रत्ययाभयाम् प्रत्ययेभ्यः षष्ठी प्रत्ययस्य प्रत्यययोः प्रत्ययानाम् सप्तमी प्रत्यये प्रत्यययोः प्रत्ययेषु सम्बोधन प्रत्यय प्रत्ययौ प्रत्ययाः - इ [इण् गतौ ; अदादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to go) - नी + यत् (सूत्र० ३|१|९७) = नेय / त्रि (-यः-या-यं) ।
(ought to be led, guided, managed, governed)नेय / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा नेयः नेयौ नेयाः द्वितीया नेयम् नेयौ नेयान् तृतीया नेयेन नेयाभयाम् नेयैः चतुर्थी नेयाय नेयाभयाम् नेयेभ्यः पञ्चमी नेयात् / द् नेयाभयाम् नेयेभ्यः षष्ठी नेयस्य नेययोः नेयानाम् सप्तमी नेये नेययोः नेयेषु सम्बोधन नेय नेयौ नेयाः नेया / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा नेया नेये नेयाः द्वितीया नेयाम् नेये नेयाः तृतीया नेयया नेयाभ्याम् नेयाभिः चतुर्थी नेयायै नेयाभ्याम् नेयाभ्यः पञ्चमी नेयायाः नेयाभ्याम् नेयाभ्यः षष्ठी नेयायाः नेययोः नेयानाम् सप्तमी नेयायाम् नेययोः नेयासु सम्बोधन नेये नेये नेयाः नेय / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा नेयम् नेये नेयानि द्वितीया नेयम् नेये नेयानि तृतीया नेयेन नेयाभयाम् नेयैः चतुर्थी नेयाय नेयाभयाम् नेयेभ्यः पञ्चमी नेयात् / द् नेयाभयाम् नेयेभ्यः षष्ठी नेयस्य नेययोः नेयानाम् सप्तमी नेये नेययोः नेयेषु सम्बोधन नेय नेये नेयानि - नी [णीञ् प्रापणे ; भ्वादिः ; उभयपदी ; द्विकर्मकः ; अनिट्]
(to obtain, to carry, to take) - बुध् + क्तिन् (सूत्र० ३|३|९४) = बुद्धि / स्त्री (-द्धिः) ।
(intellect)बुद्धि / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा बुद्धिः बुद्धी बुद्धयः द्वितीया बुद्धिम् बुद्धी बुद्धीः तृतीया बुद्ध्या बुद्धिभ्याम् बुद्धिभिः चतुर्थी बुद्ध्यै / बुद्धये बुद्धिभ्याम् बुद्धिभ्यः पञ्चमी बुद्ध्याः / बुद्धेः बुद्धिभ्याम् बुद्धिभ्यः षष्ठी बुद्ध्याः / बुद्धेः बुद्ध्योः बुद्धीनाम् सप्तमी बुद्ध्याम् / बुद्धौ बुद्ध्योः बुद्धिषु सम्बोधन बुद्धे बुद्धी बुद्धयः - बुध् [बुधँ अवगमने ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to know, to understand, to be awakened with knowledge, to be restored to senses, to think, to learn)
मूढः
मूढ / पुं / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](fool, ignorant, blockhead, idiot, stupid)
| मूढ / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | मूढः | मूढौ | मूढाः |
| द्वितीया | मूढम् | मूढौ | मूढान् |
| तृतीया | मूढेन | मूढाभयाम् | मूढैः |
| चतुर्थी | मूढाय | मूढाभयाम् | मूढेभ्यः |
| पञ्चमी | मूढात् / द् | मूढाभयाम् | मूढेभ्यः |
| षष्ठी | मूढस्य | मूढयोः | मूढानाम् |
| सप्तमी | मूढे | मूढयोः | मूढेषु |
| सम्बोधन | मूढ | मूढौ | मूढाः |
पद-विवरणम् :-
- मुह् + क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = मूढ / त्रि (-ढः-ढा-ढं) ।
(fool, ignorant, blockhead, idiot, stupid)मूढ / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम प्रथमा मूढः मूढौ मूढाः द्वितीया मूढम् मूढौ मूढान् तृतीया मूढेन मूढाभयाम् मूढैः चतुर्थी मूढाय मूढाभयाम् मूढेभ्यः पञ्चमी मूढात् / द् मूढाभयाम् मूढेभ्यः षष्ठी मूढस्य मूढयोः मूढानाम् सप्तमी मूढे मूढयोः मूढेषु सम्बोधन मूढ मूढौ मूढाः मूढा / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा मूढा मूढे मूढाः द्वितीया मूढाम् मूढे मूढाः तृतीया मूढया मूढाभ्याम् मूढाभिः चतुर्थी मूढायै मूढाभ्याम् मूढाभ्यः पञ्चमी मूढायाः मूढाभ्याम् मूढाभ्यः षष्ठी मूढायाः मूढयोः मूढानाम् सप्तमी मूढायाम् मूढयोः मूढासु सम्बोधन मूढे मूढे मूढाः मूढ / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा मूढम् मूढे मूढानि द्वितीया मूढम् मूढे मूढानि तृतीया मूढेन मूढाभयाम् मूढैः चतुर्थी मूढाय मूढाभयाम् मूढेभ्यः पञ्चमी मूढात् / द् मूढाभयाम् मूढेभ्यः षष्ठी मूढस्य मूढयोः मूढानाम् सप्तमी मूढे मूढयोः मूढेषु सम्बोधन मूढ मूढे मूढानि - मुह् [मुहँ वैचित्त्ये ; दिवादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; वेट्]
(to lose senses, to faint, to be foolish, to err)
(भवति)
भू + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](exists, happens)
| भू + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | भवति | भवतः | भवन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | भवसि | भवथः | भवथ |
| उत्तम-पुरुषः | भवामि | भवावः | भवामः |
धातु-विवरणम् :-
- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to exist, to become, to be, to happen)
Comments
Post a Comment