प्रवेशः - सूक्तिः #06
चित्ते वाचि क्रियायां च महतामेकरूपता ।
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | महताम् एकरूपता चित्ते वाचि क्रियायां च (भवति) । |
| Purport | The quality of consistency of great men exists in (their) thought, in (their) speech and in (their) action. |
महताम् एकरूपता
(the quality of consistency of great men)महताम्
महत् / पुं / ष.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](of great men)
| महत् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | महान् | महान्तौ | महान्तः |
| द्वितीया | महान्तम् | महान्तौ | महतः |
| तृतीया | महता | महद्भ्याम् | महद्भिः |
| चतुर्थी | महते | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| पञ्चमी | महतः | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| षष्ठी | महतः | महतोः | महताम् |
| सप्तमी | महति | महतोः | महत्सु |
| सम्बोधन | महन् | महान्तौ | महान्तः |
पद-विवरणम् :-
- मह् + अति (उणा० २|०८४) = महत् / त्रि (-हान्-हती-हत्) ।
([1] great, large; [2] best, excellent, illustrious)महत् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महान् महान्तौ महान्तः द्वितीया महान्तम् महान्तौ महतः तृतीया महता महद्भ्याम् महद्भिः चतुर्थी महते महद्भ्याम् महद्भ्यः पञ्चमी महतः महद्भ्याम् महद्भ्यः षष्ठी महतः महतोः महताम् सप्तमी महति महतोः महत्सु सम्बोधन महन् महान्तौ महान्तः महती / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महती महत्यौ महत्यः द्वितीया महतीम् महत्यौ महतीः तृतीया महत्या महतीभ्याम् महतीभिः चतुर्थी महत्यै महतीभ्याम् महतीभ्यः पञ्चमी महत्याः महतीभ्याम् महतीभ्यः षष्ठी महत्याः महत्योः महतीनाम् सप्तमी महत्याम् महत्योः महतीषु सम्बोधन महति महत्यौ महत्यः महत् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महत् / द् महन्ती महान्ति द्वितीया महत् / द् महन्ती महान्ति तृतीया महता महद्भ्याम् महद्भिः चतुर्थी महते महद्भ्याम् महद्भ्यः पञ्चमी महतः महद्भ्याम् महद्भ्यः षष्ठी महतः महतोः महताम् सप्तमी महति महतोः महत्सु सम्बोधन महत् / द् महन्ती महान्ति - मह् [महँ पूजायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to worship, to revere)
एकरूपता
एकरूपता(uniformness (the quality of being uniform), immutableness (the quality of being immutable), quality of being consistent)
पद-विवरणम् :-
- एकरूप + तल् (सूत्र० ५|१|११९) = एकरूपता / स्त्री (-ता) ।
(uniformness (the quality of being uniform), immutableness (the quality of being immutable), quality of being consistent)एकरूपता / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकरूपता एकरूपते एकरूपताः द्वितीया एकरूपताम् एकरूपते एकरूपताः तृतीया एकरूपतया एकरूपताभ्याम् एकरूपताभिः चतुर्थी एकरूपतायै एकरूपताभ्याम् एकरूपताभ्यः पञ्चमी एकरूपतायाः एकरूपताभ्याम् एकरूपताभ्यः षष्ठी एकरूपतायाः एकरूपतयोः एकरूपतानाम् सप्तमी एकरूपतायाम् एकरूपतयोः एकरूपतासु सम्बोधन एकरूपते एकरूपते एकरूपताः - [समाहार-द्विगु-समासः]
एकस्य रूपस्य समाहारः इति एकरूपम् । एकरूप / नपुं (-पं) ।
(uniform, immutable)एकरूप / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकरूपम् एकरूपे एकरूपाणि द्वितीया एकरूपम् एकरूपे एकरूपाणि तृतीया एकरूपेण एकरूपाभयाम् एकरूपैः चतुर्थी एकरूपाय एकरूपाभयाम् एकरूपेभ्यः पञ्चमी एकरूपात् / द् एकरूपाभयाम् एकरूपेभ्यः षष्ठी एकरूपस्य एकरूपयोः एकरूपाणाम् सप्तमी एकरूपे एकरूपयोः एकरूपेषु सम्बोधन एकरूप एकरूपे एकरूपाणि - एक / त्रि (-कः-का-कं) [ए.व एव] ।
(one)एक / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकः द्वितीया एकम् तृतीया एकेन चतुर्थी एकस्मै पञ्चमी एकस्मात् / द् षष्ठी एकस्य सप्तमी एकस्मिन् एका / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एका द्वितीया एकाम् तृतीया एकया चतुर्थी एकस्यै पञ्चमी एकस्याः षष्ठी एकस्याः सप्तमी एकस्याम् एक / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा एकम् द्वितीया एकम् तृतीया एकेन चतुर्थी एकस्मै पञ्चमी एकस्मात् / द् षष्ठी एकस्य सप्तमी एकस्मिन् - रूप् + प (उणा० ३|०२८) = रूप / नपुं (-पं) ।
(outward appearance, colour, form, shape)रूप / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा रूपम् रूपे रूपाणि द्वितीया रूपम् रूपे रूपाणि तृतीया रूपेण रूपाभयाम् रूपैः चतुर्थी रूपाय रूपाभयाम् रूपेभ्यः पञ्चमी रूपात् / द् रूपाभयाम् रूपेभ्यः षष्ठी रूपस्य रूपयोः रूपाणाम् सप्तमी रूपे रूपयोः रूपेषु सम्बोधन रूप रूपे रूपाणि - रूप [रूप रूपक्रियायाम् ; चुरादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to create a shape, to formulate, to create a mental picture)
चित्ते वाचि क्रियायां च
(in thought, in speech and in action)चित्ते
चित्त / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in thought, in the mind (faculty of reasoning))
| चित्त / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | चित्तम् | चित्ते | चित्तानि |
| द्वितीया | चित्तम् | चित्ते | चित्तानि |
| तृतीया | चित्तेन | चित्ताभयाम् | चित्तैः |
| चतुर्थी | चित्ताय | चित्ताभयाम् | चित्तेभ्यः |
| पञ्चमी | चित्तात् / द् | चित्ताभयाम् | चित्तेभ्यः |
| षष्ठी | चित्तस्य | चित्तयोः | चित्तानाम् |
| सप्तमी | चित्ते | चित्तयोः | चित्तेषु |
| सम्बोधन | चित्त | चित्ते | चित्तानि |
पद-विवरणम् :-
- चित् + करणे क्त (सूत्र० ३|२|१०२) = चित्त / नपुं (-त्तं) ।
(the mind (faculty of reasoning), thought)चित्त / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा चित्तम् चित्ते चित्तानि द्वितीया चित्तम् चित्ते चित्तानि तृतीया चित्तेन चित्ताभयाम् चित्तैः चतुर्थी चित्ताय चित्ताभयाम् चित्तेभ्यः पञ्चमी चित्तात् / द् चित्ताभयाम् चित्तेभ्यः षष्ठी चित्तस्य चित्तयोः चित्तानाम् सप्तमी चित्ते चित्तयोः चित्तेषु सम्बोधन चित्त चित्ते चित्तानि - चित् [चितीँ संज्ञाने ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to perceive, to think, to recover consciousness, to observe, to see, to regain consciousness)
वाचि
वाच् / स्त्री / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in speech)
| वाच् / स्त्री | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | वाक् / ग् | वाचौ | वाचः |
| द्वितीया | वाचम् | वाचौ | वाचः |
| तृतीया | वाचा | वाग्भ्याम् | वाग्भिः |
| चतुर्थी | वाचे | वाग्भ्याम् | वाग्भ्यः |
| पञ्चमी | वाचः | वाग्भ्याम् | वाग्भ्यः |
| षष्ठी | वाचः | वाचोः | वाचाम् |
| सप्तमी | वाचि | वाचोः | वाक्षु |
| सम्बोधन | वाक् / ग् | वाचौ | वाचः |
पद-विवरणम् :-
- वच् + भावे क्विप् (सूत्र० ३|२|७६) = वाच् / स्त्री (-वाक्) ।
([1] speech; [2] Goddess of speech)वाच् / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा वाक् / ग् वाचौ वाचः द्वितीया वाचम् वाचौ वाचः तृतीया वाचा वाग्भ्याम् वाग्भिः चतुर्थी वाचे वाग्भ्याम् वाग्भ्यः पञ्चमी वाचः वाग्भ्याम् वाग्भ्यः षष्ठी वाचः वाचोः वाचाम् सप्तमी वाचि वाचोः वाक्षु सम्बोधन वाक् / ग् वाचौ वाचः
क्रियायाम्
क्रिया / स्त्री / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in action)
| क्रिया / स्त्री | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | क्रिया | क्रिये | क्रियाः |
| द्वितीया | क्रियाम् | क्रिये | क्रियाः |
| तृतीया | क्रियया | क्रियाभ्याम् | क्रियाभिः |
| चतुर्थी | क्रियायै | क्रियाभ्याम् | क्रियाभ्यः |
| पञ्चमी | क्रियायाः | क्रियाभ्याम् | क्रियाभ्यः |
| षष्ठी | क्रियायाः | क्रिययोः | क्रियाणाम् |
| सप्तमी | क्रियायाम् | क्रिययोः | क्रियासु |
| सम्बोधन | क्रिये | क्रिये | क्रियाः |
पद-विवरणम् :-
- कृ + श (सूत्र० ३|३|१००) = क्रिया / स्त्री (-या) ।
(action)क्रिया / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा क्रिया क्रिये क्रियाः द्वितीया क्रियाम् क्रिये क्रियाः तृतीया क्रियया क्रियाभ्याम् क्रियाभिः चतुर्थी क्रियायै क्रियाभ्याम् क्रियाभ्यः पञ्चमी क्रियायाः क्रियाभ्याम् क्रियाभ्यः षष्ठी क्रियायाः क्रिययोः क्रियाणाम् सप्तमी क्रियायाम् क्रिययोः क्रियासु सम्बोधन क्रिये क्रिये क्रियाः - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
च
च / अव्ययम्(and)
पद-विवरणम् :-
- च / अव्ययम् ।
(and)
(भवति)
भू + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](exists, happens)
| भू + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | भवति | भवतः | भवन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | भवसि | भवथः | भवथ |
| उत्तम-पुरुषः | भवामि | भवावः | भवामः |
धातु-विवरणम् :-
- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to exist, to become, to be, to happen)
Comments
Post a Comment