प्रवेशः - सूक्तिः #05
क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति, महतां नोपकरणे ।
| विषयः | विवरणम् |
|---|---|
| अन्वयः | महतां क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति , उपकरणे न (भवति) । |
| Purport | Great people's success in the undertaken work, lies in the quality of excellence / goodness, not in the instrument (used). |
महताम् क्रियासिद्धिः
(accomplishment of the undertaken work of great men)महताम्
महत् / पुं / ष.वि / ब.व [शब्द-रूपम्](of great men)
| महत् / पुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | महान् | महान्तौ | महान्तः |
| द्वितीया | महान्तम् | महान्तौ | महतः |
| तृतीया | महता | महद्भ्याम् | महद्भिः |
| चतुर्थी | महते | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| पञ्चमी | महतः | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| षष्ठी | महतः | महतोः | महताम् |
| सप्तमी | महति | महतोः | महत्सु |
| सम्बोधन | महन् | महान्तौ | महान्तः |
पद-विवरणम् :-
- मह् + अति (उणा० २|०८४) = महत् / त्रि (-हान्-हती-हत्) ।
([1] great, large; [2] best, excellent, illustrious)महत् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महान् महान्तौ महान्तः द्वितीया महान्तम् महान्तौ महतः तृतीया महता महद्भ्याम् महद्भिः चतुर्थी महते महद्भ्याम् महद्भ्यः पञ्चमी महतः महद्भ्याम् महद्भ्यः षष्ठी महतः महतोः महताम् सप्तमी महति महतोः महत्सु सम्बोधन महन् महान्तौ महान्तः महती / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महती महत्यौ महत्यः द्वितीया महतीम् महत्यौ महतीः तृतीया महत्या महतीभ्याम् महतीभिः चतुर्थी महत्यै महतीभ्याम् महतीभ्यः पञ्चमी महत्याः महतीभ्याम् महतीभ्यः षष्ठी महत्याः महत्योः महतीनाम् सप्तमी महत्याम् महत्योः महतीषु सम्बोधन महति महत्यौ महत्यः महत् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा महत् / द् महन्ती महान्ति द्वितीया महत् / द् महन्ती महान्ति तृतीया महता महद्भ्याम् महद्भिः चतुर्थी महते महद्भ्याम् महद्भ्यः पञ्चमी महतः महद्भ्याम् महद्भ्यः षष्ठी महतः महतोः महताम् सप्तमी महति महतोः महत्सु सम्बोधन महत् / द् महन्ती महान्ति - मह् [महँ पूजायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; सकर्मकः ; सेट्]
(to worship, to revere)
क्रियासिद्धिः
क्रियासिद्धि / स्त्री / प्र.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](accomplishment of the undertaken work)
| क्रियासिद्धि / स्त्री | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | क्रियासिद्धिः | क्रियासिद्धी | क्रियासिद्धयः |
| द्वितीया | क्रियासिद्धिम् | क्रियासिद्धी | क्रियासिद्धीः |
| तृतीया | क्रियासिद्ध्या | क्रियासिद्धिभ्याम् | क्रियासिद्धिभिः |
| चतुर्थी | क्रियासिद्ध्यै / क्रियासिद्धये | क्रियासिद्धिभ्याम् | क्रियासिद्धिभ्यः |
| पञ्चमी | क्रियासिद्ध्याः / क्रियासिद्धेः | क्रियासिद्धिभ्याम् | क्रियासिद्धिभ्यः |
| षष्ठी | क्रियासिद्ध्याः / क्रियासिद्धेः | क्रियासिद्ध्योः | क्रियासिद्धीनाम् |
| सप्तमी | क्रियासिद्ध्याम् / क्रियासिद्धौ | क्रियासिद्ध्योः | क्रियासिद्धिषु |
| सम्बोधन | क्रियासिद्धे | क्रियासिद्धी | क्रियासिद्धयः |
पद-विवरणम् :-
- [षष्ठी-तत्-पुरुष-समासः]
क्रियायाः सिद्धिः इति क्रियासिद्धिः । क्रियासिद्धि / स्त्री (-द्धिः) ।
(accomplishment of the undertaken work)क्रियासिद्धि / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा क्रियासिद्धिः क्रियासिद्धी क्रियासिद्धयः द्वितीया क्रियासिद्धिम् क्रियासिद्धी क्रियासिद्धीः तृतीया क्रियासिद्ध्या क्रियासिद्धिभ्याम् क्रियासिद्धिभिः चतुर्थी क्रियासिद्ध्यै / क्रियासिद्धये क्रियासिद्धिभ्याम् क्रियासिद्धिभ्यः पञ्चमी क्रियासिद्ध्याः / क्रियासिद्धेः क्रियासिद्धिभ्याम् क्रियासिद्धिभ्यः षष्ठी क्रियासिद्ध्याः / क्रियासिद्धेः क्रियासिद्ध्योः क्रियासिद्धीनाम् सप्तमी क्रियासिद्ध्याम् / क्रियासिद्धौ क्रियासिद्ध्योः क्रियासिद्धिषु सम्बोधन क्रियासिद्धे क्रियासिद्धी क्रियासिद्धयः - कृ + श (सूत्र० ३|३|१००) = क्रिया / स्त्री (-या) ।
(action)क्रिया / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा क्रिया क्रिये क्रियाः द्वितीया क्रियाम् क्रिये क्रियाः तृतीया क्रियया क्रियाभ्याम् क्रियाभिः चतुर्थी क्रियायै क्रियाभ्याम् क्रियाभ्यः पञ्चमी क्रियायाः क्रियाभ्याम् क्रियाभ्यः षष्ठी क्रियायाः क्रिययोः क्रियाणाम् सप्तमी क्रियायाम् क्रिययोः क्रियासु सम्बोधन क्रिये क्रिये क्रियाः - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make) - सिध् + क्तिन् (सूत्र० ३|३|९४) = सिद्धि / स्त्री (-द्धिः) ।
(fulfilment, accomplishment)सिद्धि / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सिद्धिः सिद्धी सिद्धयः द्वितीया सिद्धिम् सिद्धी सिद्धीः तृतीया सिद्ध्या सिद्धिभ्याम् सिद्धिभिः चतुर्थी सिद्ध्यै / सिद्धये सिद्धिभ्याम् सिद्धिभ्यः पञ्चमी सिद्ध्याः / सिद्धेः सिद्धिभ्याम् सिद्धिभ्यः षष्ठी सिद्ध्याः / सिद्धेः सिद्ध्योः सिद्धीनाम् सप्तमी सिद्ध्याम् / सिद्धौ सिद्ध्योः सिद्धिषु सम्बोधन सिद्धे सिद्धी सिद्धयः - सिध् [षिधुँ संराद्धौ ; दिवादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; अनिट्]
(to be thoroughly prepared, to be accomplished, to be achieved, to be ready)
सत्त्वे
सत्त्व / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in the quality of excellence or goodness -- that which enlightens, constitutes knowledge, and is the cause of truth, and the predominance of which renders the person in whom it resides as virtuous, gentle, devout, charitable, chaste, honest)
| सत्त्व / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | सत्त्वम् | सत्त्वे | सत्त्वानि |
| द्वितीया | सत्त्वम् | सत्त्वे | सत्त्वानि |
| तृतीया | सत्त्वेन | सत्त्वाभयाम् | सत्त्वैः |
| चतुर्थी | सत्त्वाय | सत्त्वाभयाम् | सत्त्वेभ्यः |
| पञ्चमी | सत्त्वात् / द् | सत्त्वाभयाम् | सत्त्वेभ्यः |
| षष्ठी | सत्त्वस्य | सत्त्वयोः | सत्त्वानाम् |
| सप्तमी | सत्त्वे | सत्त्वयोः | सत्त्वेषु |
| सम्बोधन | सत्त्व | सत्त्वे | सत्त्वानि |
पद-विवरणम् :-
- सत् + त्व (सूत्र० ५|१|११९) = सत्त्व / नपुं (-त्त्वं) ।
(the quality of excellence or goodness -- that which enlightens, constitutes knowledge, and is the cause of truth, and the predominance of which renders the person in whom it resides as virtuous, gentle, devout, charitable, chaste, honest)सत्त्व / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सत्त्वम् सत्त्वे सत्त्वानि द्वितीया सत्त्वम् सत्त्वे सत्त्वानि तृतीया सत्त्वेन सत्त्वाभयाम् सत्त्वैः चतुर्थी सत्त्वाय सत्त्वाभयाम् सत्त्वेभ्यः पञ्चमी सत्त्वात् / द् सत्त्वाभयाम् सत्त्वेभ्यः षष्ठी सत्त्वस्य सत्त्वयोः सत्त्वानाम् सप्तमी सत्त्वे सत्त्वयोः सत्त्वेषु सम्बोधन सत्त्व सत्त्वे सत्त्वानि - अस् + शतृँ (सूत्र० ३|२|१२४) = सत् / त्रि (-न्-ती-त्) ।
([1] best, excellent; [2] good, virtuous; [3] venerable, respectable)सत् / पुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सन् सन्तौ सन्तः द्वितीया सन्तम् सन्तौ सतः तृतीया सता सद्भ्याम् सद्भिः चतुर्थी सते सद्भ्याम् सद्भ्यः पञ्चमी सतः सद्भ्याम् सद्भ्यः षष्ठी सतः सतोः सताम् सप्तमी सति सतोः सत्सु सम्बोधन सन् सन्तौ सन्तः सती / स्त्री एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सती सत्यौ सत्यः द्वितीया सतीम् सत्यौ सतीः तृतीया सत्या सतीभ्याम् सतीभिः चतुर्थी सत्यै सतीभ्याम् सतीभ्यः पञ्चमी सत्याः सतीभ्याम् सतीभ्यः षष्ठी सत्याः सत्योः सतीनाम् सप्तमी सत्याम् सत्योः सतीषु सम्बोधन सति सत्यौ सत्यः सत् / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा सत् / द् सती सन्ति द्वितीया सत् / द् सती सन्ति तृतीया सता सद्भ्याम् सद्भिः चतुर्थी सते सद्भ्याम् सद्भ्यः पञ्चमी सतः सद्भ्याम् सद्भ्यः षष्ठी सतः सतोः सताम् सप्तमी सति सतोः सत्सु सम्बोधन सत् / द् सन्ती सन्ति - अस् [असँ भुवि ; अदादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to be, to exist)
भवति
भू + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](exists, happens)
| भू + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | भवति | भवतः | भवन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | भवसि | भवथः | भवथ |
| उत्तम-पुरुषः | भवामि | भवावः | भवामः |
धातु-विवरणम् :-
- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to exist, to become, to be, to happen)
उपकरणे
उपकरण / नपुं / स.वि / ए.व [शब्द-रूपम्](in the paraphernalia (in general), instrument, supplement)
| उपकरण / नपुं | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमा | उपकरणम् | उपकरणे | उपकरणानि |
| द्वितीया | उपकरणम् | उपकरणे | उपकरणानि |
| तृतीया | उपकरणेन | उपकरणाभयाम् | उपकरणैः |
| चतुर्थी | उपकरणाय | उपकरणाभयाम् | उपकरणेभ्यः |
| पञ्चमी | उपकरणात् / द् | उपकरणाभयाम् | उपकरणेभ्यः |
| षष्ठी | उपकरणस्य | उपकरणयोः | उपकरणानाम् |
| सप्तमी | उपकरणे | उपकरणयोः | उपकरणेषु |
| सम्बोधन | उपकरण | उपकरणे | उपकरणानि |
पद-विवरणम् :-
- उप + कृ + ल्युट् (सूत्र० ३|३|११५) = उपकरण / नपुं (-णं) ।
(paraphernalia, instrument, supplement)उपकरण / नपुं एक-वचनम् द्वि-वचनम् बहु-वचनम् प्रथमा उपकरणम् उपकरणे उपकरणानि द्वितीया उपकरणम् उपकरणे उपकरणानि तृतीया उपकरणेन उपकरणाभयाम् उपकरणैः चतुर्थी उपकरणाय उपकरणाभयाम् उपकरणेभ्यः पञ्चमी उपकरणात् / द् उपकरणाभयाम् उपकरणेभ्यः षष्ठी उपकरणस्य उपकरणयोः उपकरणानाम् सप्तमी उपकरणे उपकरणयोः उपकरणेषु सम्बोधन उपकरण उपकरणे उपकरणानि - कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्]
(to do, to act, to make)
न (भवति)
(does not exist)न
न / अव्ययम्(no)
पद-विवरणम् :-
- न / अव्ययम् ।
(no)
भवति
भू + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व [धातु-रूपम्](exists, happens)
| भू + कर्तरि लँट् | एक-वचनम् | द्वि-वचनम् | बहु-वचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथम-पुरुषः | भवति | भवतः | भवन्ति |
| मध्यम-पुरुषः | भवसि | भवथः | भवथ |
| उत्तम-पुरुषः | भवामि | भवावः | भवामः |
धातु-विवरणम् :-
- भू [भू सत्तायाम् ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्]
(to exist, to become, to be, to happen)
Comments
Post a Comment