कोविदः - सुभाषितम् #01

« Previous Home Next »

आत्मार्थं जीवलोकेऽस्मिन् को न जीवति मानवः ।
परं परोपकारार्थं यो जीवति स जीवति ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	पदविवरणम्	प्रतिपदार्थम्
आत्मार्थम् = आत्मनः निमित्तम्	आत्मार्थ / नपुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- आत्मन् / पुं (= self, soul) अर्थ / त्रि (-थः-था-थं) (= purpose) समासविवरणम् :- [चथुर्तीतत्पुरुषसमासः] आत्मने इदम् = आत्मार्थम् (= for the sake of oneself)	for the sake of oneself
जीवलोके = प्रपञ्चे	जीवलोक / पुं / स.वि / ए.व धातुविवरणम् :- जीव् [जीवँ प्राणधारणे ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to live, to revive, to live upon, to survive) लोक् [लोकृँ दर्शने ; भ्वादिः ; आत्मनेपदी ; सकर्मकः ; सेट्] (to see, to perceive, to look) पदविवरणम् :- जीव् + घञ् = जीव / पुं (= existence) लोक् + घञ् = लोक / पुं (= world) समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] जीवस्य लोकः, तस्मिन् = जीवलोके (= in the worldly existence)	in the worldly existence
अस्मिन् = एतस्मिन्	इदम् / पुं / स.वि / ए.व	in this
कः = कः	किम् / पुं / प्र.वि / ए.व	which
न जीवति = जीवनं न करोति	न / अव्ययम् जीव् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व धातुविवरणम् :- जीव् [जीवँ प्राणधारणे ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to live, to revive, to live upon, to survive)	does not live
मानवः = मनुष्यः	मानव / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- मनु + अपत्यार्थे अण् = मानव / पुं (= मनोः गोत्रात्पत्यं पुमान् ; the descendant of Manu)	the descendant of Manu, man
परम् = परन्तु	परम् / अव्ययम्	but
परोपकारार्थम् = अन्येषाम् उपकारार्थम्	परोपकारार्थ / नपुं / द्वि.वि / ए.व धातुविवरणम् :- कृ [डुकृञ् करणे ; तनादिः ; उभयपदी ; सकर्मकः ; अनिट्] (to do, to act, to make) पदविवरणम् :- पर / पुं (= other, different) उप + कृ + घञ् = उपकार / पुं (= favour, help, assistance) समासविवरणम् :- [चथुर्तीतत्पुरुषसमासः] उपकाराय इदम् = उपकारार्थम् (= for the sake of help, assistance) [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] परस्य उपकारार्थम् = परोपकारार्थम् (= for the sake of other's help or assistance)	for the sake of other's help or assistance
यः = यः मनुष्यः	यद् / पुं / प्र.वि / ए.व	one who
जीवति = जीवनं करोति	जीव् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व धातुविवरणम् :- जीव् [जीवँ प्राणधारणे ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to live, to revive, to live upon, to survive)	lives
सः = सः मनुष्यः (एव)	तद् / पुं / प्र.वि / ए.व	he
जीवति = (वस्तुतः) जीवनं करोति	जीव् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व धातुविवरणम् :- जीव् [जीवँ प्राणधारणे ; भ्वादिः ; परस्मैपदी ; अकर्मकः ; सेट्] (to live, to revive, to live upon, to survive)	lives

Go Top

विशयः	विवरणम्
अन्वयः	अस्मिन् जीवलोके आत्मार्थं कः मानवः न जीवति ? परं यः परोपकारार्थं जीवति सः जीवति ।
तात्पर्यम्	एतस्मिन् जीवलोके आत्मनिमित्तं कः मनुष्यः जीवनं न करोति ? परन्तु यः मनुष्यः अन्येषाम् उपकारार्थं जीवनं करोति, सः एव वस्तुतः जीवनं करोति ।
Purport	In this worldly existence, which human does not live for himself? But, whosoever lives for the sake of others, is the one who actually lives.

« Previous Home Next »