शिक्षा - सुभाषितम् #01

« Previous Home Next »

दम्भेन लोभेन भिया ह्रिया वा
प्रायो विनीतो जन एष सर्वः ।
वैराग्यतस्त्वाहृदयं विनीतम्
नरं वरं दुर्लभमेव मन्ये ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
दम्भेन	दम्भ / पुं / तृ.वि / ए.व पदविवरणम् :- दम्भ् + भावे घञ् = दम्भ / पुं	by hypocrisy
लोभेन	लोभ / पुं / तृ.वि / ए.व पदविवरणम् :- लुभ् + भावे घञ् = लोभ / पुं	by greed
भिया	भी + क्विप् = भी / स्त्री / तृ.वि / ए.व पदविवरणम् :- भी [धातुः] + क्विप् = भी [प्रातिपदिकम्] + टा [तृ.वि/ए.व] = भ् + ई + आ (4.1.2) = भ् + इय् (6.4.77) + आ = भिया	by fear
ह्रिया	ह्री + क्विप् = ह्री / स्त्री / तृ.वि / ए.व पदविवरणम् :- ह्री [धातुः] + क्विप् = ह्री [प्रातिपदिकम्] + टा [तृ.वि/ए.व] = ह्र् + ई + आ (4.1.2) = ह्र् + इय् (6.4.77) + आ = ह्रिया	by shame
वा	अव्ययम्	or
प्रायः	अव्ययम्	mostly / perhaps
विनीतः	विनीत / पुं / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- नी + क्त = नीत / पुं & नपुं वि + नीत = विनीत / पुं & नपुं विनीत + टाप् = विनीता / स्त्री विनीतः - विनीतौ - विनीताः ( विनीत / पुं ) विनीता - विनीते - विनीताः ( विनीता / स्त्री ) विनीतम् - विनीते - विनीतानि ( विनीत / नपुं )	humbled
जनः	जन / पुं / प्र.वि / ए.व	people
एषः	एतद् / पुं / प्र.वि / ए.व	this
सर्वः	सर्व / पुं / प्र.वि / ए.व	all
वैराग्यतः	वैराग्य / नपुं / पं.वि / ए.व पदविवरणम् :- वि + रञ्ज + भावे करणे वा घञ् = विराग / पुं विराग + भावे ष्यञ् = वैराग्य / नपुं	due to renouncing worldly pleasures
तु	पादपूर्णारणार्थकम्	on the other hand
आहृदयम्	???	sincerely
विनीतम्	विनीत / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- नी + क्त = नीत / पुं & नपुं वि + नीत = विनीत / पुं & नपुं विनीत + टाप् = विनीता / स्त्री विनीतः - विनीतौ - विनीताः ( विनीत / पुं ) विनीता - विनीते - विनीताः ( विनीता / स्त्री ) विनीतम् - विनीते - विनीतानि ( विनीत / नपुं )	modest
नरम्	नर / पुं / द्वि.वि / ए.व	man
वरम्	वर / पुं / द्वि.वि / ए.व	best
दुर्लभम्	दुर्लभ / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- दुर् + लभ + खल् = दुर्लभ / पुं	hard to get
एव	अव्ययम्	only
मन्ये	मन् / उ.पु / ए.व	I think

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
प्रायः एषः जनः सर्वः दम्भेन लोभेन भिया ह्रिया वा विनीतः (आसीत्) ।	Mostly, all these people are modest, by hypocrisy or by greed or by fear or by shame.
(अहं) तु वैराग्यतः आहृदयं विनीतं वरं नरं दुर्लभम् एव (इति) मन्ये ।	On the other hand, I think that, due to renouncing wordly pleasures, who is sincerely modest, the best man, is definitely rare.

« Previous Home Next »