भगवद्गीता ॥०१.३०॥

« Previous Home Next »

न च शक्न‍ोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ।
निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ॥

पदविभागः च प्रतिप्रदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवर्णम्	प्रतिपदार्थम्
न	अव्ययम्	not
च	अव्ययम्	and
शक्न‍ोमि	शक् + कर्तरि लँट् / उ.पु / ए.व	I'am able
अवस्थातुं	अव + स्था + तुमुँन् / अव्ययम्	to remain, to stay
भ्रमति	भ्रम् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ए.व	spinning, reeling, wandering
इव	अव्ययम्	like
च	अव्ययम्	and
मे	अस्मद् / त्रि / ष.वि / ए.व	my
मनः	मनस् / नपुं / प्र.वि / ए.व	mind
निमित्तानि	नि + मि + क्त / नपुं / द्वि.वि / ब.व	signs, omens
च	अव्ययम्	and
पश्यामि	दृश् + कर्तरि लँट् / उ.पु / ए.व	I see
विपरीतानि	वि + परि + इ + क्त / नपुं / द्वि.वि / ब.व	adverse, contrary, misfortune
केशव	हे केशव / पुं / स.प्र.वि / ए.व	O killer of the Keśī demon (Kṛṣṇa)

Go Top

विवरणानि	क्रियापदानि
	प्रधानक्रिया #1 (न शक्न‍ोमि)		प्रधानक्रिया #2 (भ्रमति)		प्रधानक्रिया #3 (पश्यामि)
	विशेष्यम्	विशेषणम्	विशेष्यम्	विशेषणम्	विशेष्यम्	विशेषणम्
प्र.वि	(अहम्)		मनः		(अहम्)
स.प्र.वि	हे केशव!
द्वि.वि					निमित्तानि	विपरीतानि
तृ.वि
च.वि
प.वि
ष.वि			मे
स.वि
अव्ययम्	अवस्थातुं च		इव च		च
अन्वयः	हे केशव! (अहम्) अवस्थातुं न शक्न‍ोमि । मे मनः इव भ्रमति च । विपरीतानि निमित्तानि पश्यामि च ।
तात्पर्यम्	O Kṛṣṇa, killer of the Keśī demon, I am unable to stand. And, my mind is reeling. And, I see signs of misfortune.
अन्वयरचना	न शक्न‍ोमि किं कर्तुं न शक्न‍ोमि? = अवस्थातुं न शक्न‍ोमि भ्रमति किं इव भ्रमति? = मनः इव भ्रमति कस्य मनः? = मे मनः पश्यामि कानि पश्यामि? = निमित्तानि पश्यामि कीदृशानि निमित्तानि? = विपरीतानि निमित्तानि

« Previous Home Next »