परिचयः - सुभाषितम् #21

« Previous Home Next »

वनेऽपि सिंहा मृगमांसभक्षिणो
बुभुक्षिता नैव तृणं चरन्ति ।
एवं कुलीना व्यसनाभिभूता
न नीचकर्माणि समाचरन्ति ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
वने	वन / नपुं / स.वि / ए.व सन्धिविवरणम् :- वने + अपि = वन् + ए + (अ ⇒ ऽ) + पि [पूर्वरूपसन्धिः ६.१.१०९] = वनेऽपि	in the wild
अपि	अव्ययम्	as well
सिंहाः	सिंह / पुं / प्र.वि / ब.व सन्धिविवरणम् :- सिंहाः + मृगमांसभक्षिणः = सिंह् + आ + (: ⇒ x) + मृगमांसभक्षिणः [विसर्गलोपसन्धिः] = सिंहा मृगमांसभक्षिणः	the lions
मृगमांसभक्षिणः	मृगमांसभक्षिन् / पुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- मृग / पुं मांस / नपुं भक्ष् + इनि = भक्षिन् / पुं सन्धिविवरणम् :- मृगमांसभक्षिणः + बुभुक्षिताः = मृगमांसभक्षिण् + अ + (: ⇒ उ) + बुभुक्षिताः [विसर्ग-उकारादेशसन्धिः] = मृगमांसभक्षिण् + (अ + उ ⇒ ओ) + बुभुक्षिताः [गुणसन्धिः ६.१.८७] = मृगमांसभक्षिणो बुभुक्षिताः समासविवरणम् :- [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] मृगस्य मांसः = मृगमांस / नपुं [षष्ठीतत्पुरुषसमासः] मृगमांसस्य भक्षी = मृगमांसभक्षि / पुं	those that eats the flesh of animals
बुभुक्षिताः	बुभुक्षिताः / पुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- भुज् + सन् + भावे अ = बुभुक्षा / स्त्री बुभुक्षा + इतच् = बुभुक्षित / पुं & नपुं सन्धिविवरणम् :- बुभुक्षिताः + न = बुभुक्षित् + आ + (: ⇒ x) + न [विसर्गलोपसन्धिः] = बुभुक्षिता न	desire to eat (hunger)
न	अव्ययम् सन्धिविवरणम् :- न + एव = न् + (अ + ए ⇒ ऐ) + व [वृद्धिसन्धिः ६.१.८८] = नैव	never
एव	अव्ययम्	too
तृणम्	तृण / नपुं / द्वि.वि / ए.व सन्धिविवरणम् :- तृणम् + चरन्ति = तृण + (म् ⇒ ं) + चरन्ति [अनुस्वारसन्धिः ८.३.२३] तृणं चरन्ति	grass
चरन्ति	चर् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व	graze / eat
एवम्	अव्ययम् सन्धिविवरणम् :- एवम् + कुलीनाः = एव + (म् ⇒ ं) + कुलीनाः [अनुस्वारसन्धिः ८.३.२३] एवं कुलीनाः	in this manner
कुलीनाः	कुलीन / पुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- कुल + ख = कुल् + ख् (ईन्) + अ = कुलीन / पुं & नपुं सन्धिविवरणम् :- कुलीनाः + व्यसनाभिभूताः = कुलीन् + आ + (: ⇒ x) + व्यसनाभिभूताः [विसर्गलोपसन्धिः] = कुलीना व्यसनाभिभूताः	people of noble birth (and intentions)
व्यसनाभिभूताः	व्यसन + अभिभूत / पुं / प्र.वि / ब.व पदविवरणम् :- वि + अस् + ल्युट् = व्यसन / नपुं अभि + भू + क्त = अभिभूत / पुं & नपुं अभिभूत + टाप् = अभिभूता / स्त्री सन्धिविवरणम् :- व्यसन + अभिभूत = व्यसन् + (अ + अ ⇒ आ) + भिभूत [सवर्णदीर्घसन्धिः ६.१.१०१] = व्यसनाभिभूत व्यसनाभिभूताः + न = व्यसनाभिभूत् + आ + (: ⇒ x) + न [विसर्गलोपसन्धिः] = व्यसनाभिभूता न समासविवरणम् :- [पञ्चमीतत्पुरुषसमासः] व्यसनात् अभिभूतः = व्यसनाभिभूत / पुं & नपुं	humiliated by adverse situations
न	अव्ययम्	never
नीचकर्माणि	नीच + कर्मन् / नपुं / प्र / द्वि.वि / ब.व	lowly tasks (that stray away from the path of morality)
समाचरन्ति	सम् + आङ् + चर् + कर्तरि लँट् / प्र.पु / ब.व	perform

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
वने अपि बुभुक्षिताः मृगमांसभक्षिणः सिंहाः एव तृणं न चरन्ति ।	In the wild as well, the hungry meat-eating lions too, never graze / eat the grass.
एवं व्यसनाभिभूताः कुलीनाः नीचकर्माणि न समाचरन्ति ।	In the same manner, people of noble birth (and intentions), who are humiliated by adverse situations, never perform lowly tasks (that stray away from the path of morality).

« Previous Home Next »