परिचयः - सुभाषितम् #19

« Previous Home Next »

न सा सभा यत्र न सन्ति वृद्धाः
वृद्धा न ते ये न वदन्ति धर्मम् ।
धर्मो न वै यत्र च नास्ति सत्यम्
सत्यं न तद्यच्छलनानुविद्धम् ॥

पदविभागः च प्रतिपदार्थम् | अन्वयविश्लेषणम् | अन्वयः च तात्पर्यम्

Go Top

पदविभागः	विवरणम्	प्रतिपदार्थम्
न	अव्ययम्	not
सा	तद् / स्त्री / प्र.वि / ए.व	she
सभा	सभा / स्त्री / प्र.वि / ए.व	assembly
यत्र	अव्ययम्	where
न सन्ति	न अस् / प्र.पु / ब.व	is not there
वृद्धाः	वृद्ध / पुं / प्र.वि / ब.व	elders
वृद्धाः	वृद्ध / पुं / प्र.वि / ब.व सन्धिविवरणम् :- वृद्धाः + न = वृद्ध् + आ + (: ⇒ x) + न [विसर्गलोपसन्धिः] = वृद्धा न	elders
न	अव्ययम्	not
ते	तद् / पुं / प्र.वि / ब.व	they
ये	यद् / पुं / प्र.वि / ब.व	who
न वदन्ति	न वद् / प्र.पु / ब.व	do not speak
धर्मम्	धर्म / पुं / द्वि.वि / ए.व	righteousness
धर्मः	धर्म / पुं / प्र.वि / ए.व सन्धिविवरणम् :- धर्मः + न = धर्म् + अ + (: ⇒ उ) + न [विसर्ग-उकारादेशसन्धिः] = धर्म् + (अ + उ ⇒ ओ) + न [गुणसन्धिः ६.१.८७] = धर्मो न	righteousness
न	अव्ययम्	not
वै	पादपूर्णारणार्थकम्	[no meaning]
यत्र	अव्ययम्	where
च	अव्ययम्	and
न अस्ति	न अस् / प्र.पु / ए.व सन्धिविवरणम् :- न + अस्ति = न् + (अ + अ ⇒ आ) + स्ति [सवर्णदीर्घसन्धिः ६.१.१०१] = नास्ति	is not there
सत्यम्	अव्ययम्	truth
सत्यम्	अव्ययम्	truth
न	अव्ययम्	not
तत्	तद् / नपुं / प्र.वि / ए.व सन्धिविवरणम् :- तत् + यत् = तद् + यत् [जश्त्वसन्धिः ८.२.३९] = तद्यत् तद्यत् + छलना = तद्यद् + छलना [जश्त्वसन्धिः ८.२.३९] = तद्यज् + छलना [श्चुत्वसन्धिः ८.४.४०] = तद्यच् + छलना [चर्त्वसन्धिः ८.४.५५] = तद्यच्छलना तद्यच्छलना + अनुविद्धम् = तद्यच्छलन् + (आ + अ ⇒ आ) + नुविद्धम् [सवर्णदीर्घसन्धिः ६.१.१०१] = तद्यच्छलनानुविद्धम्	that
यत्	यद् / नपुं / प्र.वि / ए.व	which
छलना	छलना / स्त्री / प्र.वि / ए.व पदविवरणम् :- छल + णिच् + युच् + टाप् = छलना / स्त्री Steps to create छल :- 1) Add कलच् (उणादि प्रत्ययः) ⇒ छो + कलच् = छल । 2) Then create नामधातु ⇒ छल + णिच् = छलि । This is नामधातु, which is to be used in the meaning of छलं करोति । On adding तिङ्, it will be छलायति । छलं करोति इति छलायति । 3) On this छलि, add युच् ⇒ छलि + युच् = छलन । 4) Add टाप् ⇒ छलन + टाप् = छलना ।	deceit
अनुविद्धम्	अनुविद्ध / पुं / द्वि.वि / ए.व पदविवरणम् :- अनु + व्यध् + क्त = अनुविद्ध / पुं & नपुं अनुविद्ध + टाप् = अनुविद्धा / स्त्री	full of

Go Top

अन्वयः (Prose order)	तात्पर्यम् (Purport)
सा न सभा यत्र वृद्धाः न सन्ति ।	It is not an assembly, where there are no elders.
ते न वृद्धाः ये धर्मं न वदन्ति ।	They are not elders, who do not speak the righteousness.
वै न धर्मः यत्र सत्यं न अस्ति ।	Those are not righteousness, which do not speak the truth.
तत् न सत्यं यत् छलना अनुविद्धम् (अस्ति) च ।	And, it is not truth, which is full of deceit.

« Previous Home Next »